Eleonora (Aliénor) Mérovingienne-Guilhemide-Ramnulfids z Poitiers-Poitou (urodzona w pałacu Ombriere w Bordeaux lub w zamku Belin w Gujennie, w 1122 roku, zmarła w opactwie Fontevraud, Maine-et-Loire we Francji, 31 marca 1204 roku) herb
Córka Wilhelma VIII (X) "Świętego" Mérovingienne-Guilhemide-Ramnulfids z Poitiers-Poitou, księcia Akwitanii, hrabiego Poitou i Eleonory de La Rochefoucauld, córki Aymeric I de La Rochefoucauld, wicehrabiego de Châtellerault.
Księżna Akwiitanii i Gaskonii, hrabiny Poitou i Poitiers, hrabina d'Agen, de Bordeaux i opactwa de Saint-Hilaire i par Francji od 9 kwietnia 1137 roku do 31 marca 1204 roku. Regentka Anglii w 1155 i od 1158 roku do 1160 roku oraz od 1189 roku do 1191 roku i od 1192 roku do 1199 roku. Regentka Normandii od 1165 roku do 1166 roku.
Poślubiła 25 lipca 1137 roku w katedrze św. Andrzeja w Bordeaux (anulowane 21 marca 1152 roku w Beaugency) Ludwika VII "Młodego, Pobożnego, Mnicha" Robertyng-Capet (urodzony w 1121 roku, zmarł w królewskim pałacu na wyspie Cité w Paryżu, 18 lub 19 września 1180 roku) króla Francji. Poślubiła (per procura) w katedrze św. Andrzeja w Bordeaux 11 maja 1152 roku, (pro futuro) 18 maja 1152 roku Henryk II "Andegaweński, Curtmantle, Fitzempress, Krótkim Płaszczem" Plantagenêt (Gâtinais-Anjou) (urodzony w Le Mans, 5 marca 1133 roku, zmarł w zamku Chinon, 6 lipca 1189 roku), księcia Normandii i hrabiego Andegawenii, króla Anglii, księcia de iure uxoris Akwitanii. Była najstarszym dzieckiem księcia Akwitanii Wilhelma X i Aenor de Châtelleraul. Wilhelm X Akwitański zmarł w Wielki Piątek w 1137 roku. Eleonora tym samym stała się księżną Akwitanii i jedną z najświetniejszych partii matrymonialnych ówczesnej Europy. Wolą jej zmarłego ojca było, by poślubiła syna Ludwika VI "Grubego", króla Francji - przyszłego króla Ludwika VII. Do ślubu doszło w 1137 roku. W ten sposób do Francji zostały dołączone posiadłości nowej królowej. W umowie znajdował się jednak postanowienia, że Akwitania zachowa niepodległość.
Sakra Eleonory na królową Francji odbyła się 1 sierpnia 1137 roku i ponownie 25 grudnia 1137 roku w katedrze św. Stefana (Szczepana) w Bourges. Jej mariaż z Ludwikiem został unieważniony 21 marca 1152 roku na synodzie w Beaugency, oficjalnie z powodu zbyt bliskiego pokrewieństwa małżonków,
Eleonora, gdy tylko dowiedziała się o konającym synu, pospieszyła pod Chalus. Nie przybywała ona jednak aby pielęgnować umierającego, trzymać go za rękę i płakać nad żałością jego losu. Musiała stanąć na wysokości zdania i zająć się kwestią sukcesji, nie było czasu na żałobę i rozpacz. Eleonora, rozdarta między pozostałymi synami - Arturem i Janem - musiała znaleźć rozwiązanie, które pozwoli przetrwać imperium zbudowanego przez nią i Henryka II. Jak pokazało kolejne 300 lat udało się jej osiągnąć ten cel. Imperium Plantagenetów rozsypało się dopiero po latach wyniszczającej wojny stuletniej a przysłowiową kropkę nad "i" postawiła wojna Dwór Róż miedzy rodami Yorków i Lancasterów - potomkami Henryka II. Jej działania pozwoliły zabezpieczyć dokonania Plantagentów do tego stopnia, że nawet po upadku ich imperium pamięć o władcach przetrwała do dziś, co widzimy z perspektywy czasu. Tak też się stało z postacią Ryszarda "Lwie Serce", który był władcą niezwykle kontrowersyjnym. Był to człowiek, który swoje królestwo traktował jako źródło dochodów na pokrycie kosztów prowadzonych przez siebie wojen. Jeden z najbardziej znanych władców angielskich, paradoksalnie, nigdy nie nauczył się angielskiego, a w kraju przebywał okazjonalnie. Jego legenda aż po dziś dzień opiera się na bezpośredniej walce, którą rzekomo stoczył z Saladynem podczas III krucjaty. Z upływem czasu jego postać wpleciono nawet w opowieści o Robinie z Locksley.
Eleonorę Akwitańską w swoim czasie uznawano za najlepszą partią do ożenku. Była najstarszą z trojga dzieci Wilhelma X "Świętego" i Aénor de Châtelleraul, a od 1137 roku samodzielną księżną Poitou i Akwitanii. W swoim życiu zdążyła być królową Francji dzięki małżeństwu z Ludwikiem VII, uczestniczką II krucjaty krzyżowej u boku francuskiego męża i w końcu od 1152 roku żoną Henryka Plantageneta, przyszłego króla Anglii. Rozwodząc się z Ludwikiem i poślubiając hrabiego Andegawenii dokonała jednej z najtrafniejszych decyzji politycznych w historii Anglii i Francji. Dzięki temu mariażowi powstał blok ziem ciągnący się do Pirenejów aż po kanał La Manche. W rękach ambitnej i inteligentnej księżnej oraz jej energicznego i potężnego męża twór ten miał skutecznie walczyć z królem Francji, a w parę lat później uczynił Henryka najpotężniejszym człowiekiem nie tylko we Francji, co i całej Zachodniej Europie. Jak na ironię, człowiek, który tyle jej zawdzięczał, miał w przyszłości stać się jednym z najbardziej nieubłaganych wrogów Eleonory. Tymczasem jednak księżna Andegawenii korzystała z uroków dworskiego życia u boku swego męża i jeszcze w sierpniu 1154 roku - tuż przed ogłoszeniem Henryka króla Anglii i u boku którego 19 grudnia 1154 roku została koronowana w opactwie Westminsterskim na królową Anglii - urodziła mu syna Wilhelma. Syn zmarł trzy lata później, ale Eleonora niebawem powiła kolejnego, Henryka, zmazując tym samym z siebie piętno tej, która królowi Francji rodziła same córki. Eleonora zaprzysięgła sobie wtedy, że nie odda nic ze swojej niezależności.
Eleonora początkowo sprawowała rządy na równi ze swym królewskim małżonkiem. Podczas jego nieobecności w Anglii, pomimo braku oficjalnego tytułu regentki, podpisywała dokumenty oraz wizytowała miasta i zamki. Na przełomie 1156 i 1157 roku wizytowała z kolei miasta i wsie w okolicach Bordeaux i sprawowała sądy podczas drogi na północ kraju. W tym samym czasie osobny objazd przeprowadzał Henryk ze swoim dworem. Nawet jednak podczas osobnych objazdów królewskich dochodziło do intymnych spotkań z królem. W lutym 1157 roku królowa okazała się brzemienna, we wrześniu podczas wizyty w Oksfordzie urodziła drugiego syna - Ryszarda, który po Wilhelmie miał zostać dziedzicem jej włości. W owym czasie jednak Eleonora oddał syna pod opiekę mamki a sama oddał się temu co kochała najbardziej - podróżom po swoim państwie i uprawianiu polityki na najwyższym poziomie.
Ukoronowaniem politycznych machinacji Eleonory była zgoda Henryka II na zwrot Akwitanii Ryszardowi. Miało to miejsce 1169 roku w Montmirail. Ulubiony syn królowej złożył królowi Ludwikowi hołd z tego lenna, zaś Henryk Młodszy złożył przysięgę z Andegawenii. Niebawem swoje plany wobec syna zrealizował też król, który za zgodą Ludwika zaręczył Ryszarda z córką francuskiego władcy, Alais. Dzięki politycznej układance Henryka II przebywająca na dworze w Poitou Eleonora stała się rychło opiekunką licznego potomstwa obu swoich mężów. Na dworze przebywały bowiem Marguerite Capet, żona Henryka "Młodszego", Alais zaręczona z Ryszardem, Konstancja Bretońska, narzeczona księcia Gotfryda oraz Alix z Maurienne, zaręczona z Janem. Królową odwiedzali też często synowie Ryszard i Gotfryd, czasem Henryk.
Wielu badaczy krytykowało Eleonorę za słabe zainteresowanie własnymi dziećmi. W ten sposób bezkrytycznie powielali sądy i opinie za średniowiecznymi kronikarzami, którzy chętnie zbierali plotki i oszczerstwa skierowane przeciwko kobiecie służącej za przeciwieństwo ideału matki i kobiety, jakim była Maria Panna. Nie da się zaprzeczyć faktowi niewidywania dzieci przez Eleonorę nawet przez wiele dni lub tygodni. Było to jednak spowodowane jej obowiązkami państwowymi oraz tym, że Henryk często wymagał obecności dzieci przy jego dworze, w miejscu, którym Eleonora akurat być nie mogła. Ówczesny zwyczaj przekazywania latorośli pod opiekę nauczycieli także nie sprzyjał chwilom intymności między matką a dziećmi. Wszystko to jednak nie wystarczy by uznać, że Eleonora nie kochała swoich dzieci i je zaniedbywała. Dowodem na to może być właśnie osoba Ryszarda, który na dworze Eleonory korzystał z prawdziwej wolności, w odróżnieniu np. od brata Henryka, trzymanego krótko przez króla.
Na Wielkanoc 1170 roku Eleonora wezwała głównych wasali z Poitou do Niort, by tam złożyli hołd Ryszardowi jako nowemu hrabiemu. Następnie królowa z młodym królewiczem udała się do Poitiers, gdzie arcybiskup Bordeaux i biskup Poitiers obdarowali go insygniami symbolizującymi jego władzę - włócznią i chorągwią. Ceremonia zakończyła się uroczystym pochodem ku czci księcia. Kolejnym etapem podróży była wizyta w Limoges, gdzie mieszczenie mieli uznać Ryszarda za ich pana. Podczas symbolicznej ceremonii Eleonora ogłosiła go diukiem Akwitanii. Te wielkie chwile młodego Ryszarda musiały napawać Eleonorę dumą i to nie tylko ze względu na matczyną miłość. Oficjalne osadzenie Ryszarda w trzech miastach znacznie utrudniało Henrykowi II ewentualne odebranie synowi jego ziem.
W między czasie podobne zaszczyty, spłynęły na Henryka "Młodszego", który, wspólnie z ojcem, został wyznaczony na króla Anglii. Zajmowana pozycja, własny dwór i pieczęć, uderzyły niebawem do głowy Henrykowi, który zaczął ośmieszać ojca i to nawet w obecności dworzan. Ponadto starał się sprowadzić do kraju nienawidzonego przez Henryka II arcybiskupa Becketa, co było nie na rękę królowi. Działania, jakie podejmował Młody Król, były jednak tylko nic nie znaczącym teatrzykiem", Henryk Młodszy nie posiadał bowiem faktycznej władzy. Nie zmienia to jednak faktu, że miał ambicje i ten stan rzeczy mu nie odpowiadał.
W marcu 1173 roku zawiedziony brakiem realnej władzy i podburzany przez przeciwników ojca Henryk "Młodszy" rozpoczął otwartą rebelię. Kroniki tak opisały tamte chwile:
"Młodszy Henryk, który działał na szkodę swojego ojca, podburzany przez francuskiego króla ruszył do Akwitanii, gdzie jego dwaj młodsi bracia, Ryszard, na rzecz którego Eleonora zrezygnowała z rządów w Akwitanii, a który był jej ulubionym synem i Godfryd, żyli razem z matką, która swoimi namowami skłoniła ich do przyłączenia się do buntu".
W istocie, Eleonora musiała nakłonić młodych książąt. Najbardziej liczyła na wsparcie Ryszarda, który jednak nie był przekonany do buntu ze względu na antypatię, jaką żywił do Henryka. W końcu jednak namowy matki dały upragniony skutek, a trzech synów Henryka zawiązało sojusz celem obalenia znienawidzonego ojca. Bunt upadł w roku 1174, jednak do kolejnych wystąpień przeciwko ojcu miało dojść znowu ok. 1183. I tym razem rebelia szybko upadł ze względu na śmierć Henryka. Krnąbrni i wyrodni synowie nie ponieśli jednak srogich kar, w przeciwieństwie do Eleonory. Jako wyrodna żona, która nakłoniła ponadto synów do zdrady, naraziła się na krytykę całego chrześcijańskiego świata. Czemu Eleonora to uczyniła? Na pewno rolę odgrywały tu kwestie polityczne, które w przypadku Eleonory miały też wymiar osobisty. Królowa chciała bowiem zemścić się na mężu, może nawet go upokorzyć przed synami i całą Europą. Liczyła też zapewne na uzyskanie niezależności dla jej synów. Wiedziała, że dopóki żyje Henryk, Ryszard nie miałby faktycznej władzy w Akwitanii. Nawet po uwięzieniu przez Henryka II Eleonora nie uległa żądaniom męża dotyczącym zrzeknięcia się przez nią tytułów. Liczyła ona, że prędzej czy później jej synowie, w tym ukochany Ryszard, znajdą sposób by przechytrzyć ojca.
Eleonora była więziona przez 15 lat w różnych miejscach, z których najbardziej znany jest zamek w Chinon. Przenoszona z miejsca na miejsce, aby uniemożliwić próby jej odbicia, została pozbawiona kontaktów z dziećmi, nawet wówczas, gdy była wypuszczana na specjalne okazje, takie jak Boże Narodzenie. Ocieplenie w stosunkach z Henrykiem nastało dopiero w 1183 r., kiedy królowa ponownie zaczęła uczestniczyć w rządzeniu państwem. W miedzy czasie jednak Henryk II robił wszystko, by zrazić Ryszarda do matki. W roku 1178 dorosły już, 22-letni Ryszard mógł zostać samodzielnym władcą Akwitanii. Do tego potrzebne było jednak zrzeknięcie się Eleonory z praw do tego tytułu. Doszło zatem na dworze Henryka II do spotkania matki z synem. Ten jednak już nie dbał o los matki a jedynie o jej tytuł. Elenora, będąca mistrzynią politycznych intryg i znającą prawidła wielkiej gry o władzę, doskonale rozumiała żądzę Ryszarda, niemniej jednak jego oschłość i w pewnym sensie zdrada bardzo mocno zabolała królową i prawie nie doprowadziła do załamania. Duma wzięła jednak górę nad emocjami i Eleonora, odzyskawszy hart ducha, nawet to wykorzystała na swoją korzyść. Przekazując tytuły Ryszardowi wynegocjowała lepsze warunki pobytu w swym więzieniu. Kilka lat później, w roku 1183, dowiedziała się o śmierci Henryka Młodszego. Ryszard zostawał zatem spadkobiercą angielskiego tronu. Eleonora znowu poczuła, że ma po co i dla kogo żyć. Lata 80-tych XII w. przyniosły jej powiew wolności. Uwolniona z więzienia, chociaż nadal czujnie obserwowana, zaangażowała się w umocnienie pozycji Ryszarda. Wykorzystywała do tego podupadające zdrowie Henryka II, który stawał się coraz bardziej uległy.
Tymczasem narastał konflikt Ryszarda z ojcem i rodzeństwem. Najpierw książę odmówił płacenia daniny. Henryk II dał zatem pozwolenie na zaatakowanie Akwitanii swojemu najmłodszemu i ulubionemu synowi, Janowi. W 1187 r. Ryszard wszedł w porozumienie z Filipem Augustem i w listopadzie złożył mu hołd z Normandii i Andegawenii. Średniowieczni kronikarze przedstawiali ich relacje jako bardzo bliskie, niektórzy posuwali się nawet do uznawania ich za kochanków. W kronikach Ryszard jest oskarżany o uleganie "grzechowi Sodomy", identyfikowanemu z homoseksualizmem. Bez względu jednak na te doniesienie średniowiecznych kronikarzy, dzięki wsparciu Filipa Ryszardowi udało się niebawem pokonać ojca i urzeczywistnić sen swój i matki o zostaniu króla Anglii. Okazja nadarzył się, gdy w 1188 r. Henryk II postanowił nadać Akwitanię księciu Janowi. Ryszard nie mógł się na to zgodzić i dołączył do Filipa Augusta, który w 1189 r. zaatakował Normandię. Siły Henryka II zostały pokonane 4 lipca pod Ballans, a sam władca uciekł z Le Mans do Chinon, gdzie zmarł 6 lipca. 20 lipca Ryszard został oficjalnie księciem Normandii, a 3 września w Opactwie Westminsterskim koronowano go na króla Anglii. Pierwszym jego oficjalnym dekretem było całkowite uwolnienie matki od zarzutów zdrady. Czyżby Ryszard uczynił to z miłości czy z politycznego wyrachowania? Wydaje się, że politycznie gest ten nic nie znaczył. Musiało to być z zatem efektem synowskich uczuć wobec kobiety, która uczyniła go tym kim był.
Ryszard "Lwie Serce" nie miał się długo cieszyć koroną królewską. Jego panowanie miało trwać 10 lat, z których większość spędził na krucjacie, a część w niewoli cesarza Henryka VI. Przez cały ten czas jednak we władaniu krajem wspierała go królowa-matka Eleonora. To ona także negocjowała warunki jego uwolnienia z niewoli cesarskiej. To ona także wzięła na siebie brzemię władania państwem, gdy on zdobywał sławę w Ziemi Świętej.
Eleonora kochała władzę i to był jeden z głównych powodów, dla których wspierała Ryszarda w Anglii podczas jego bezowocnej krucjaty oraz uwięzienia w Cesarstwie i dlaczego też walczyła o jego dziedzictwo po śmierci. Nie można jednak odmówić jej miłości do syna. Inaczej pewnie pojmowanej niż dziś, inaczej okazywanej niż wśród zwykłych ludzi, ale jednak miłości. Eleonora Akwitańska nie jest bowiem tylko pomnikową bohaterką historii. To prawdziwa kobieta z krwi i kości, która osiągnęła same wyżyny bogactwa i władzy, jak i same głębiny ubóstwa i poniżenia. Była kobietą, która wywierała wpływ na losy wielu państw ówczesnej Europy, a jednocześnie kobietą, która pragnęła miłości i akceptacji ze strony bliskich.
Z Ludwikiem VII "Młodym", królem Francji doczekała się:
Marię (urodzona w 1145 roku, zmarła 11 marca 1198 roku), regentka Szampanii i Brie, żona: Henryka I "Szczodry" (urodzony w grudniu 1127 roku, zmarł 17 marca 1181 roku), hrabiego Szampanii,
Alicję (urodzona latem 1151 roku, zmarła 11 września po 1195 roku), żona: Tybalda V "Dobrego" (urodzony około 1130 roku, zmarł 20 stycznia? 1191 roku), hrabiego Chartres i hrabiego palatyna Szampanii (Champagne), hrabiego de Châteaudun, hrabiego de Blois, seneszala Francji.
Z Henrykiem II Plantageneta, królem Anglii miała:
Wilhelma (urodzony 17 sierpnia 1153 roku, zmarł w 1156 roku), hrabia Poitiers, zmarł bezpotomnie,
Henryka "Młody Król" (urodzony 28 lutego 1155 roku, zmarł 11 czerwca 1183 roku), koregent Anglii, zmał bezpotomnie,
Matyldę (urodzona w 1156 roku, zmarł 28 czerwca 1189 roku), żona: Henryka XII "Lwa" (urodzony w 1129 roku, zmarł 6 sierpnia 1195 roku), księcia saskiego, była matką Ottona IV z Brunszwiku, cesarza Niemiec,
Ryszarda I "Lwie Serce" (urodzony 8 września 1157 roku, zmarła 6 kwietnia 1199 roku), król Anglii, zmał bezpotomnie,
Gotfryda II (urodzony 23 września 1158 roku, zmarł 19 sierpnia 1186 roku), książę Bretanii, po nim potomstwo,
Eleonorę (urodzona 13 października 1162 roku, zmarła 31 października 1214 roku), żona: Alfonsa VIII "Szlachetnego" (urodzony 11 listopada 1155 roku, zmarł 5 października 1214 roku), króla Kastylii,
Joannę (urodzona w październiku 1165 roku, zmarła 4 września 1199 roku), żona: Wilhelma II (urodzony w 1154 roku, zmarł 18 listopada 1189 roku), króla Sycylii, żona: Rajmunda VI (urodzony 27 października 1156 roku, zmarł 2 sierpnia 1222 roku), hrabiego Tuluzy,
Jana "bez Ziemi" (urodzony 24 grudnia 1167 roku, zmarł 19 października 1216 roku), król Anglii, po nim potomstwo.
Królowa Eleonora brała udział w drugiej wyprawie krzyżowej w latach 1147-1149. Różnica temperamentów pary królewskiej była jednak nie do pokonania i doszło do rozwodu (oficjalnie doszło do niego z powodu pokrewieństwa). 16 maja 1152 roku, sześć tygodni po rozwiązaniu związku małżeńskiego z Ludwikiem, Eleonora została żoną króla Anglii Henryka II Plantageneta. Henryk był od Eleonory młodszy o 11 lat. Spowodowało to falę plotek w Europie. Mówiono m.in., że Eleonora była kochanką swego teścia, Gotfryda V Plantageneta.
W ciągu następnych 13 lat królowa urodziła 8 dzieci: Wilhelma (przyszłego hrabiego Poitiers), Henryka (formalnego współwładcę ojca w latach 1170-1183), Matyldę (przyszłą księżnę Saksonii i matkę cesarza Ottona IV), Ryszarda "Lwie Serce" (króla Anglii w latach 1189-1199), Gotfryda (przyszłego księcia Bretanii), Eleonorę (przyszłą królową Kastylii i matkę królowej Blanki Kastylijskiej), Joannę i Jana "bez Ziemi" (króla Anglii w latach 1199-1216).
W 1173 roku przeciwko władzy króla zbuntowali się ich synowie Henryk, Ryszard i Wilhelm. Po ich stronie stanęło kilku potężnych baronów angielskich, król Francji Ludwik VII i król Szkocji Wilhelm I. Eleonora została pojmana, gdy próbowała do nich dołączyć. Henryk II zdławił rebelię, a swoją żonę uwięził na następne 15 lat, stale zmieniając jej miejsce pobytu, żeby uniemożliwić jej odbicie. Nie mogła w tym czasie widywać synów. Henryk II zmarł 6 lipcu 1189 roku w Chinon. Królowa Eleonora pomogła swemu synowi Ryszardowi objąć tron Anglii. Sama odzyskała wtedy wolność. W latach 1189-1191 i 1192 rządziła Anglią w jego imieniu syna jako regentka. Ryszard był w tym czasie na trzeciej wyprawie krzyżowej. Matka w 1194 roku osobiście negocjowała warunki jego uwolnienia, kiedy znajdował się w niewoli cesarza Henryka VI. Ryszard "Lwie Serce" zmarł 6 kwietnia 1199 roku. Jego następcą został młodszy brat, Jan bez Ziemi. Do czasu objęcia przez niego tronu władzę regencyjną w Anglii ponownie sprawowała królowa Eleonora. Jej dwór w Poitiers stał się jednym z głównym ośrodkeim literatury europejskiej owych czasów. Sprawowała mecenat nad trubadurami. Królowa Eleonora Akwitańska zmarła 1 czerwca 1204 roku. Została pochowana w opactwie Fontevraud obok swojego męża - Henryka oraz syna - Ryszarda.
Żródła:
Ryszard Lwie Serce i Eleonora Akwitańska - dzieje matczynej miłości w "HISTMAG.ORG"
Eleonora Akwitańska "Kobiety w polityce"
Eleonor d' Aquitaine w "Geneall" tłumaczenie: Bogdan Pietrzyk
Eleonore de Poitou w "Worldhistory" tłumaczenie: Bogdan Pietrzyk
"KAPETYNGOWIE"- autor: Przemysław Jaworski - 2018.
04-07-2024
22-05-2023
09-04-2023
08-05-2022
03-06-2020
30-04-2020