Henryk IV Plantagenet-Lancaster (Gâtinais-Anjou) (urodzony w Bolingbroke, w Lincolnshire, 3 kwietnia 1367 roku, zmarł w Londynie, 20 marca 1413 roku) herb
Najstarszy syn Jana z Gandawy Plantagenet (Gâtinais-Anjou), I hrabiego de Richmond, I hrabiego de Lancastre, I hrabiego de Leicester, I hrabiego de Derby, I księcia de Lancastre, Księcia Akwitanii, Wielkiego Intendenta Anglii, króla jure uxoris Kastylii i Léonu (młodszego syna króla Edwarda III) i Blanki Plantagenet (Gâtinais-Anjou)-Lancaster, córki Henryka II Plantagenet (Gâtinais-Anjou) z Grosmont, I księcia Lancaster, IV hrabiego Leicester i Lancaster, syna Henryka I Plantagenet (Gâtinais-Anjou) z Grosmont, III hrabiego Leicester i Lancaster, syna Edmunda "Crouchback" Plantagenet (Gâtinais-Anjou), hrabiego de Chester, hrabiego Leicester, hrabiego de Derby, I hrabiego Lancaster, króla Sycylii, tytularnego króla Sycylii, Lorda Strażnika Pięciu Portów, Lorda Wielkiego Stewarda Anglii.
Hrabia Derby i de Cornouailles od 3 kwietnia 1367 roku do 1369 roku, regent hrabstwa-palatynatu Lancaster w 1378 roku i od 1386 roku do 1389 roku. hrabia Northampton 1384 roku do 3 lutego 1399 roku, książę Hereford od 1397 roku do 19 sierpnia 1399 roku, książę Lancaster, hrabia de Lincoln i de Leicester od 3 lutego 1399 roku do 19 sierpnia 1399 roku, książę Akwitanii jako Henryk III i książę Gaskonii jako Henryk III od 3 lutego do 29 września 1399 roku, król Anglii jako Henryk IV i Francji jako Henryk [II], senior Irlandii jako Henryk IV, hrabia de Bordeaux i d'Agen od 30 września (faktycznie od 19 sierpnia) 1399 roku do 20 marca 1413 roku, protektor Francji od 30 września (faktycznie od 19 sierpnia) 1399 roku do 20 marca 1413 roku.
Tytulara: Z bożej łaski król Anglii i Francji, pan Irlandii.
27 lipca 1380 roku poślubił w Arundel Marię Bohun (urodzona około 1369 roku, zmarła w Peterborough Castle, Northamptonshire, 4 czerwca 1394 roku), córkę Humphreya de Bohun, VII hrabiego Hereford, VI hrabiego Essex, II barona Northampton i Joanny FitzAlan, córki Richarda FitzAlan, X hrabiego Arundel. W 3 kwietnia 1402 roku w Eltham, Nawarra (per procura), w Winchester Cathedral, London, Anglia (pro futuro) 7 lutego 1403 roku poślubił Joannę Robertyng-Capet-d'Evreux (urodzona w Pampelonie, w 1370 roku, zmarła w Havering-atte-Bower, Essex w Anglii, 10 czerwca 1437 roku lub 9 lipca 1437 roku), córkę Karola II "Złego" Robertyng-Capet-d'Evreux, hrabiego d'Evreux, króla Nawarry, hrabiego de Beaumont, seniora de Mantes, de Meulan, de Montpellier i Joanny Robertyng-Capet de France, córki Jana II "Dobrego" Robertyng-Capet króla Francji.
Od urodzenia nosił tytuł hrabiego Derby, przysługujący dziedzicowi tytułu księcia Lancaster. Był bratem stryjecznym i towarzyszem zabaw przyszłego króla Ryszarda II. 23 kwietnia 1377 roku zostali razem wyniesieni przez Edwarda III do godności kawalerów Orderu Podwiązki. Podczas koronacji Ryszarda II, Henryk pełnił urząd miecznika. Podczas nieobecności ojca, który bezskutecznie walczył o koronę Kastylii i Léonu, Henryk zastępował go w zarządzaniu majątkiem hrabstwa-palatynatu Lancaster. W tym czasie podejmował też pierwsze akcje na scenie politycznej. W 1384 roku otrzymał tytuł hrabiego Northampton.
Mimo wspólnie spędzonych lat dziecinnych z królem Ryszardem, podczas Wspaniałego Parlamentu 1386 roku Henryk stanął po stronie opozycyjnych baronów, tzw. "Lordów Apelantów". Aktywnie wspierał ich działania mające na celu obalenie doradców Ryszarda i skrępowania króla wolą baronów. Kiedy jednak w 1389 roku Ryszard porzucił "opiekę" Lordów Apelantów, Henryk pozostał w jego łaskach, mimo iż liczni Apelanci zostali skazani na śmierć lub wygnanie.
W 1390 roku Henryk postanowił udać się na wyprawę krzyżową. Jako jej cel wybrał Litwę. W 1390 roku przybył do państwa zakonu krzyżackiego. W Królewcu witał go marszałek zakonu, Engelhard Rabe. Henryk odznaczył się odwagą podczas wyprawy na Litwę. We wrześniu 1390 roku brał udział w oblężeniu Wilna, gdzie odznaczyli się angielscy łucznicy. Miasta jednak nie udało się zdobyć i w październiku Henryk znalazł się z powrotem w Królewcu. Spotkał się jeszcze z wielkim mistrzem Konradem von Wallenrodem, a następnie, uzyskawszy od papieża Bonifacego IX odroczenie ślubów krucjatowych, na wiosnę 1391 roku powrócił do Anglii i zdążył wziąć udział w obradach Parlamentu.
Raz jeszcze w 1392 roku brał udział w krzyżackiej wyprawie przeciw Litwinom, ale ponownie nie odniosła ona żadnych sukcesów. Henryk udał się następnie na pielgrzymkę do Jerozolimy i powrócił do Anglii latem 1393 roku. Następne lata spędził w Anglii nie angażując się zbytnio w politykę i stojąc wiernie po stronie króla. W 1396 roku brał udział w wyprawie Wilhelma Wittelsbacha, hrabiego Oostervant, i Albrechta Wittelsbacha, hrabiego Hainault i Holandii, przeciwko Fryzom. Niektóre źródła wspominają też, że wziął on udział w krucjacie Zygmunta Luksemburskiego przeciwko Turkom i brał udział w bitwie pod Nikopolis, ale te informacje są niewiarygodne. W 1397 roku otrzymał tytuł księcia Hereford. W tym samym czasie wdał się w spór z Thomasem de Mowbrayem, I księciem Norfolk.
Hereford i Norfolk wzajemnie oskarżyli się przed królem o zdradę. Kiedy rywale zapragnęli rozstrzygnąć zbrojnie swój spór Ryszard zainterweniował i w 1398 roku skazał obu książąt na wygnanie (Henryka na lat 10, Norfolka dożywotnio). Henryk udał się do Paryża, gdzie nawiązał kontakt z oponentem króla Ryszarda, Thomasem Arundelem, byłym (i jednocześnie przyszłym) arcybiskupem Canterbury. Zapadła decyzja o powrocie do kraju i obaleniu króla Ryszarda.
W roku 1399 zmarł Jan z Gandawy. Ryszard odmówił Henrykowi przekazania mu dóbr ojca, jeśli nie przybędzie doń i osobiście o nie poprosi. Przygotowania do rebelii nabrały więc tempa. Henryk zdobył poparcie członków francuskiej rodziny królewskiej - książąt Ludwika Orleańskiego i Jana de Berry. Latem 1399 roku udał, że wybiera się do Hiszpanii, ale potajemnie zawrócił z kilkoma towarzyszami na północ i wsiadł na statek w Boulogne, i wypłynął do Anglii. W lipcu (prawdopodobnie 4) wylądował w Dover. Król Ryszard przebywał wówczas w Irlandii. Regencję w jego imieniu sprawował jego stryj Edmund Langley, I książę Yorku. York zebrał w pośpiechu armię i ruszył przeciwko Henrykowi, ale do bitwy nie doszło, gdyż armia regenta opuściła pole bitwy. Henryk bez przeszkód zajął zamki na południu Anglii. Wkrótce dołączyli do niego hrabiowie Northumberland i Westmorland wraz z sojusznikami.
Następnie Henryk ruszył na czele coraz liczniejszej armii na Bristol. Ministrowie króla Ryszarda uciekli do Berkeley. Książę Yorku przyłączył się ze swoimi wojskami do Henryka i wspólnymi siłami zdobyli Bristol, gdzie nastąpiły egzekucje stronników Ryszarda. Następnie ruszył w kierunku Marchii Walijskich, którymi władał mały Edmund Mortimer, V hrabia Marchii, po kądzieli praprawnuk króla Edwarda III, wyznaczony przez Ryszarda II na jego następcę. W międzyczasie do Walii przybył król Ryszard, ale rychło został opuszczony przez swoją armię. Oblężony na zamku Flynt w Walii, 18 sierpnia zgłosił propozycję abdykacji w zamian za zachowanie przy życiu. Następnego dnia doszło do spotkania króla z Henrykiem. Henryk oddał cześć Ryszardowi i powiedział, że przybywa upomnieć się o swoje rodowe włości. Następnie obydwaj ruszyli do Londynu. Tam, 29 września 1399 roku, po naradach z Henrykiem i arcybiskupem Arundelem, Ryszard ogłosił swoją rezygnację z korony. Następnego dnia zebrał się Parlament. Miejsce króla pozostało puste. Izby zgodziły się na abdykację króla. Następnie książę Lancaster wstał i zgłosił swoje pretensje do korony jako w prostej linii potomek Henryka III. Lordowie świeccy zaproponowali wówczas Henrykowi zajęcie opuszczonego tronu. Sprzeciwiło się temu jednak kilku lordów duchownych. Po mowach Arundela i Henryka Parlament został rozwiązany i miał się zebrać ponownie 6 października, już w imieniu nowego króla. Parlament obradował do 13 października, do czasu koronacji Henryka. Wieczór 11 października Henryk spędził w towarzystwie obalonego króla i pasował 40 rycerzy. Wtedy też miał został powołany Order Łaźni. 13 października został z wielką pompą ukoronowany w katedrze westminsterskiej przez Thomasa Arundela.
Podczas obrad Parlamentu, który trwał jeszcze do listopada 1399 roku król ogłosił amnestię dla zwolenników króla Ryszarda, ale nie zapobiegło to spiskom. Jeszcze w 1399 roku pojawiły się pogłoski o próbach zamachu na króla Henryka i jego rodzinę. Henryk zadziałał szybko i ci konspiratorzy, którym nie udało się uciec, zostali ścięci. Król Ryszard został umieszczony w zamku Pontefract i zmarł tam w niejasnych okolicznościach w lutym 1400 roku.
Za panowania króla Henryka nastąpił wzrost roli parlamentu. W 1407 roku król uznał, że wszelkie projekty ustaw skarbowych muszą był najpierw wniesione do Izby Gmin i dopiero potem przedstawione królowi. Parlament zaczął również dążyć, z sukcesem, do uzyskania kontroli nad wydatkami państwowymi.
Czas panowania Henryka to okres nasilonej walki z herezją lollardów. Walką tą Henryk podjął chcąc zjednać sobie Kościół. Efektem starań Henryka było wydanie przez Parlament w 1401 roku statutu "De heretico comburendo". Przewidywał on karę śmierci za tłumaczenie i interpretację Biblii. Na tej podstawie w 1409 roku arcybiskup Arundel wydał konstytucję oksfordzkie, które zaostrzały kary dla heretyków.
Panowanie Henryka upłynęło na zwalczaniu kolejnych spisków, powstań i rebelii. Wywoływali je zarówno stronnicy obalonego Ryszarda II, jak również byli zwolennicy Henryka, którzy poczuli się zawiedzeni jego rządami, głównie nie otrzymaniem zaszczytów o jakich marzyli przystępując do pretendenta w 1399 roku.
Pierwszą otwartą rebelię za rządów nowego króla wywołał walijski książę Owen Glendower, który 16 września 1400 roku obwołał się księciem Walii. Rebelia była spowodowana sporem z Reynoldem de Greyem, zaufanym króla Henryka. W ciągu kilku dni Glendower opanował kilka zamków a w całej Walii rozpoczęła się walka partyzancka. Wieści o powstaniu zastały Henryka w drodze do Szkocji. Król zawrócił swoją armię i 26 września stanął w Shrewsbury. Następnie ruszył na północną Walię, jednak ataki Walijczyków i zła pogoda spowodowały, że w październiku król wycofał się. Rok 1401 to kolejne sukcesy Glendowera, który opanował całkowicie północną i centralną Walię. Kolejna angielska wyprawa znowu ugrzęzła w deszczu i błocie, a sam król omal nie postradał życia, kiedy jego namiot porwała woda.
W 1403 roku wybuchło kolejne powstanie na czele którego stanęli Henry Percy, zwany "Gorącą Ostrogą" (Hotspur) i jego stryj Thomas Percy, I hrabia Worcester. Zebrali oni w Shropshire dość sporą armię. Henryk błyskawicznie ruszył przeciwko buntownikom i 21 lipca zadał im ciężką klęskę pod Shrewsbury, w której zginął Henry "Hotspur". Na buntowników posypały się kary, które dotknęły również hrabiego Northumberland, ojca Hotspura, który nie uczestniczył w rebelii. Spowodowało to, że hrabia przyłączył się do kolejnej rebelii, która wybuchła w 1405 roku, ale podobnie jak poprzednia została szybko stłumiona. Northumberland uciekł do Szkocji, a jego włości zostały skonfiskowane.
Z biegiem czasu niegasnące walki w Walii, rebelie kolejnych baronów, walki z lollardami oraz pogarszający się stan zdrowia sprawił, że król Henryk coraz mniej zajmował się sprawami państwowymi. Około 1410 roku realna władza znalazła się w rękach jego syna i następcy, Henryka.
W polityce zagranicznej król dążył do utrzymania chwiejnego rozejmu z Francją, mimo iż francuska flota kilkakrotnie łupiła wybrzeża hrabstwa Essex. W wewnętrznych rozgrywkach we Francji opowiadał się za frakcją armaniaków, którzy często wskazywali go na rozjemcę w sporach z Burgundczykami. W 1412 roku zawarł z Francuzami traktaty w Auxerre i Bourges.
Między grudniem 1400 a styczniem 1401 roku Henryk gościł w Anglii cesarza bizantyjskiego Manuela II Paleologa. Henryk przyjął cesarza w pałacu Eltham i na odjazd podarował mu sporą sumę pieniędzy na walkę z imperium osmańskim.
W 1406 roku angielscy piraci porwali szkocki statek na pokładzie którego płynął do Francji następca tronu Szkocji, książę Jakub. Jakub I Stuart (od 1406 roku król Szkocji) pozostawał w niewoli do 1424 roku (w tym roku ożenił się z kuzynką Henryka IV - Joanną Beaufort i został oficjalnie koronowany na króla Szkocji).
Pod koniec życia Henryk cierpiał z powodu pogarszającego się stanu zdrowia. Pierwszy atak choroby nastąpił w czerwcu 1405 roku. Następne w kwietniu 1406 roku, czerwcu 1408 roku, zimą z 1408 na 1409 roku i w grudniu 1412 roku. Ostatni atak, śmiertelny, nastąpił w marcu 1413 roku. Wśród historyków trwają spory jaka to była choroba. Wśród potencjalnych chorób wymienia się trąd, syfilis, łuszczyca, czy też epilepsja.
Podobno przepowiedziano Henrykowi, że umrze w Jerozolimie. Henryk wyciągnął z tego wniosek, że zginie podczas wyprawy krzyżowej, ale zmarł 20 marca 1413 roku w opactwie westminsterskim, w komnacie zwanej Jerusalem, mając u boku Thomasa Langleya, który spisał jego ostatnią wolę. W przeciwieństwie do innych królów Anglii został pochowany w katedrze w Canterbury, niedaleko grobowca św. Thomasa Becketa, którego darzył szczególną czcią.
W 1380 roku poślubił Marię Bohun, córkę Humphreya de Bohun, VII hrabiego Hereford i Joanny FitzAlan, córki 10. hrabiego Arundel, z którą mieli razem pięciu synów i dwie córki.
Po śmierci pierwszej żony w 1403 roku poślubił Joannę Nawarrską, córkę Karola II "Złego", króla Nawarry i Joanny Kapet, córki Jana II "Dobrego", króla Francji, wdowę po księciu Bretanii Janie V. Małżonkowie nie mieli razem dzieci.
Żródła:
Henryk IV Lancaster w "WikipediA"
HENRYK IV LANCASTER w "Władcy Anglii"
03-06-2020