Henryk (III) "Młody Król" Plantagenêt (Gâtinais-Anjou) (urodzony w Bermondsey Palace, 28 lutego 1155 roku, zmarł w Château de Martel, Turenne, 11 czerwca 1183 roku) herb
Syn Henryka II Plantagenêt (Gâtinais-Anjou) króla Anglii, hrabiego Andegawenii, Maine i Eleonory Mérovingienne-Guilhemide-Ramnulfids z Poitiers-Poitou, księżnej Akwitanii, córki Wilhelma VIII (X) "Świętego" Mérovingienne-Guilhemide-Ramnulfids z Poitiers-Poitou, księcia Akwitanii.
Król Anglii, książę Normandii, hrabia Andegawenii i Maine, Lord Irlandii od 14 lipca 1170 roku do 11 czerwca 1183 roku.
Poślubił od 27 sierpnia (per procura) w katedrze Winchester, 2 listopada (pro futuro) 1172 roku Małgorzatę (Eleonorę, Konstancję) Robertyng-Capet (urodzona w 1158 roku, zmarła w Acre, w Palestynie, około 10 września 1197 roku), hrabinę Vexin, córkę Ludwika VII Robertyng-Capet króla Francji i Konstancji de Ivrea-Anscarids (Anscarii)-Burgundy-Spain Kastylijskiej, córki Alfonsa VII Raimúndeza de Ivrea-Anscarids (Anscarii)-Burgundy-Spain, cesarza Hiszpanii, króla Kastylii.
Został ochrzczony w opactwie Westminster przez Teobalda, arcybiskupa Canterbury.
Wychowywał się pod okiem arcybiskupa Canterbury Thomasa Becketa. Na początku lipca 1170 roku Henryk II Plantagenet pasował swego syna Henryka na rycerza, a 14 lipca wziął udział w jego koronacji. Koronacji dokonał arcybiskup Yorku, wbrew woli papieża i z tej racji Henryk II obawiając się ze strony Tomasza Becketa próby zakłócenia ceremonii, król Anglii wydał rozkaz zamknięcia po francuskiej stronie wszystkich portów nad kanałem La Manche. Młodszy Henryk został też współrządcą w Andegawenii. Z tym wydarzeniem związana jest historia jaka wydarzyła się na uczcie po koronacji młodego Henryka, podczas której świeżo ukoronowanemu królowi usługiwał jego ojciec. Henryk II powiedział mu wtedy: "...że to wielki i rzadki honor być obsługiwanym przez króla". Młody Henryk odpowiedział na to: "...że jest stosowne aby syn hrabiego obsługiwał na syna króla". W listopadzie 1172 roku Henryk "Młodszy" zażądał pełnej władzy, lecz Henryk II Plantagenet odmówił synowi.
27 sierpnia 1172 roku w Winchester odbyła się powtórzona koronacja Henryka "Młodszego", lecz Henryk II Plantagenet w niej nie uczestniczył. Przebywał wówczas w Bretanii. Henryk został wprawdzie ukoronowany, ale nigdy nie posiadał realnej władzy i nie jest wymieniany w poczcie królów Anglii. Przydomek "Młody Król" nadano mu, aby odróżnić go od jego bratanka, króla Henryka III. Ten brak realnej władzy nie podobał się Henrykowi. Kiedy więc dowiedział się o zamiarze swojego ojca oddania Andegawenii najmłodszemu bratu Henryka, Janowi, Henryk sprzymierzył się z niezadowolonymi baronami, królem Francji Ludwikiem VII "Młodym", królem Szkocji Wilhelmem "Lwem", hrabią Flandrii Filipem, hrabią Blois Tybaldem "Dobrym" i hrabią Boulogne Mateuszem II.
Nie jest do końca jasne, kiedy Henryk został pasowany na rycerza. Jeden z korespondentów Becketa twierdzi, że Henryk został pasowany przez swojego ojca przez koronacją. Z kolei biograf Williama Marshala pisze, że młody król został pasowany właśnie przez Marshala podczas rebelii w 1173 roku.
W lutym 1173 roku Henryk II Plantagenet zwołał baronów na zgromadzenie wpierw do Montferrand w Owernii, a następnie w marcu do Limoges. Henryk II wiedział już wtedy o spisku, który został zawiązany przeciwko niemu przez Henryka "Młodszego" z częścią baronów. W związku z tym rozpoczął działania, zmierzające to zdławienia buntu w zarodku. 8 marca 1173 roku w Chinon Henryk "Młodszy" zdołał uciec Henrykowi II i podążył wprost do swego seniora Ludwika VII.
15 kwietnia 1173 roku rebelia Henryka Młodszego przeciwko Henrykowi II nabrała rozpędu. Przeciwko królowi Anglii opowiedziała się ogromna większość posiadłości andegaweńskich. Hrabia Flandrii i hrabia Blois uderzyli na Normandię. 20 czerwca 1173 roku Filip z Flandrii zaczął oblegać Aumale, a Henryk "Młodszy" z Ludwikiem VII byli w trakcie ataku na Veeneuil, wywołał rewoltę w Andegawenii. Robert de Beaumont, III hrabia Leicester na czele flamandzkich najemników zaatakował południową Anglię, zaś na północy uderzył Wilhelm "Lew". Szkoci zostali jednak odparci, a powracające z północy wojska pokonały hrabiego Leicester. Wiosną 1174 roku Szkoci zaatakowali ponownie. Tymczasem Henryk II uporał się z problemami na kontynencie i 8 czerwca wylądował w Anglii. Szybkim marszem ruszył na północ, zaskakując Szkotów i biorąc Wilhelma "Lwa" do niewoli. Po wynajęciu dwudziestu tysięcy brabanckich najemników Henryk II uzyskał przewagę. 24 września 1173 roku w Gisors doszło do próby wynegocjowania pokoju, lecz płaszczyzny porozumienia nie osiągnięto, wojna trwała więc dalej.
W lipcu 1174 roku po powrocie do Westminsteru Henryk II dowiedział się o ataku sprzymierzonych z Henrykiem Młodszym Szkotów, którzy przekroczyli północną granicę Anglii. Niedługo potem okazało się, że szczęśliwym trafem szkocki król William został pojmany i uwięziony na zamku Richmond w Yorkshire. Henryk II uznał to za cud, czyli premię od Boga za jego pokutę, i nakazał bić we wszystkie dzwony w Westminster. Wszechmogący był znowu po jego stronie.
Dzięki temu do końca lipca bunt w Anglii wygasł. Jego przywódca, siedemdziesięcioośmioletni diuk Norfolk Hugh Bigod, uzyskał przebaczenie i ponownie złożył hołd. Po 18 miesiącach rebelia zakończyła się i Henryk ukorzył się przed swoim ojcem. Ten pozostawił mu współwładztwo Andegawenii.
We wrześniu 1174 roku zakończył się bunt synów Henryka II. Pierwszy poddał się Henryk Młodszy, a później do ojcowskich stóp padł Ryszard I. Pod koniec września wszystkie strony spotkały się i uzgodniły układ pokojowy.
2 listopada 1160 roku został zaręczony a 27 sierpnia 1172 roku w katedrze w Winchesterze, poślubił Małgorzatę Francuską, córkę Ludwika VII "Młodego", króla Francji. Henryk i Małgorzata mieli razem jednego syna: Wilhelma (urodzony 19 czerwca i zmarł 22 czerwca 1177 roku).
Małżeństwo to zostało zaaranżowane przez Henryka II, który uzyskał dzięki temu kontrolę nad posagiem Małgorzaty, ważnym strategicznie hrabstwem Vexin, położonym między Normandią a Île-de-France. Małżeństwo to, początkowo dość zgodne, zaczęło się psuć po śmierci Wilhelma. Najprawdopodobniej ciężki poród spowodował, że Małgorzata stała się bezpłodna. W każdym razie nie miała dzieci ani z Henrykiem, ani ze swoim drugim mężem. W 1182 roku mąż oskarżył ją o romans ze słynnym rycerzem Williamem Marshalem, oddalił ją i wygnał do Francji. Marshal został wydalony z dworu. Rycerz chciał dowodzić swojej niewinności poprzez sąd boży, ale nie pozwolono mu na to.
W 1177 roku Henryk II, aby skłócić swych synów, powierzył zdobycie zamku Chateauroux Henrykowi "Młodszemu", zamiast Ryszardowi I, który był ich prawowitym panem
Skłócony z ojcem uciekł w 1180 roku na dwór króla Ludwika VII. Ludwik zmarł w tym samym roku i jego następcą został jego syn, Filip II August. Podczas koronacji Filipa 1 listopada 1180 roku Henryk szedł w orszaku koronacyjnym niosąc królewską koronę. Później został mianowany przez Filipa honorowym seneszalem Królestwa Francji.
Pod koniec lutego 1183 roku w Limoges Henryk "Młodszy" wzniecił bunt. Henryk II podążył na miejsce, aby wynegocjować z synem pokój. Miał przy tym sporo szczęścia, ponieważ kolczuga monarchy została przedziurawiona kilka centymetrów od jego ciała. Przedłużające się oblężenie w Limoges zakończyła 11 czerwca 1183 roku śmierć Henryka "Młodszego". Henryk II pogrążył się w żałobie.
Henryk zmarł na dyzenterię w 1183 roku, podczas kolejnej rebelii przeciwko ojcu. Podczas kampanii w Limousin splądrował okoliczne klasztory, aby opłacić swoich najemników. Na początku czerwca pojawiły się pierwsze objawy dyzenterii. Coraz bardziej osłabionego Henryka przewieziono do zamku Martel. 7 czerwca stało się jasne, że król wkrótce umże. Henryk przyjął ostatnie namaszczenie i wyspowiadał się. Jako pokutę za bunt przeciwko ojcu leżał nago na posadzce przez krzyżem. Swój strój zapisał Marshalowi, który miał go zawieźć do Jerozolimy i złożyć u stóp Grobu Świętego. Leżąc na łożu śmierci Henryk chciał zobaczyć się z ojcem, ale ten, obawiając się podstępu, odmówił (po śmierci syna Henryk II powiedział: Kosztował mnie sporo zdrowia, ale żałuję, że nie będzie kosztował mnie więcej). Młody król został pochowany w katerze w Rouen. Po przeciwnej stronie ołtarza znajduje się grób młodszego brata Henryka, Ryszarda, z którym Henryk często się kłócił. Niedaleko spoczywa również Rotrou, arcybiskup Rouen, który udzielał ślubu Henrykowi i Małgorzacie.
Henryk cieszył się sławą znakomitego rycerza. Uwielbiał stawać w turniejach. Podobno nie opuścił żadnego turnieju, jaki w latach 1175-1182 organizowany był w północnej Francji. Zyskiwało mu to sporą popularność w społeczeństwie. Trubadur Bertran de Born opisywał Henryka jako najlepszego króla, jaki kiedykolwiek wziął tarczę, najdzielniejszego i najlepszego, jaki brał udział w turniejach. Od czasów Rolanda, a nawet w czasach wcześniejszych, nie widziano rycerza tak utalentowanego, tak wyszkolonego, którego sława obiegłaby cały świat. Nawet gdyby Roland powrócił, nawet gdyby przeszukać cały świat od rzeki Nil i wschodu słońca, nie znalezionoby lepszego rycerza. Były kapelan Henryka, Gerwazy z Tilbury, powiedział, że jego śmierć była końcem wszystkiego co rycerskie.
Współczesna historiografia ocenia "Młodego Króla" zdecydowanie bardziej surowo. Historyk W. L. Warren napisał: "Młody Henryk był jedynym członkiem swojej rodziny, który cieszył się sympatią za swojego życia. Jest również prawdą, że był jednym Plantagenetem, który nie dał żadnych świadectw zdolności politycznych, umiejętności wojskowych lub chociażby zwykłej inteligencji". W innej książce napisano: "Henryk był łaskawy, życzliwy, uprzejmy, rycerski, pełen hojności i wspaniałomyślności. Niestety, był również powierzchowny, próżny, niedbały, głupi, niekompetentny, rozrzutny i nieodpowiedzialny".
Pochowany w Le Mans Cathedral, Anjou, później przeniesiony do katedry w Rouen.
Źródła:
Henryk Plantageneta w "Wikipedii"
HENRYK II PLANTAGENET i Henryk "Młody" w "Władcy Anglii"
Henry, rex filius d' Angleterre w "Geneall" tłumaczenie: Bogdan Pietrzyk
Henry (III.) von England w "Worldhistory" tłumaczenie: Bogdan Pietrzyk