Henryk VI Plantagenet-Lancaster (Gâtinais-Anjou) (urodzony w Windsor Castle 6 grudnia 1421 roku, zmarł w Tower of London 21 maja 1471 roku) herb
Syn Henryka V Plantagenet-Lancaster (Gâtinais-Anjou), księcia Akwitanii, króla Anglii i seniora Irlandi, króla Francji i Katarzyny Robertyng-Capet-Valois, córkę Karola VI "Szalonego" Robertyng-Capet-Valois, króla Francji.
Króla Anglii i seniora Irlandii jako Henryk VI, księcia Akwitanii jako Henryk V król Anglii od 31 sierpnia 1422 roku do 10 lipca 1460 roku (uwięziony) i od 5 października 1470 roku do 11 kwietnia 1471 roku. Król Francji de facto od 31 sierpnia 1422 roku do 17 lipca 1453 roku (nominalnie do 4 marca 1461 roku), tytularny król Francji od 17 lipca 1453 roku do 11 kwietnia 1471 roku jako Henryk [II].
Tytulara: Z bożej łaski król Anglii i Francji, pan Irlandii.
23 kwietnia 1445 roku w Titchfield, w Hampshire poślubił Małgorzata Robertyng-Capet-Valois-d'Anjou (urodzona w Nancy/Pont-a-Mousson, Lotaryngia 23 marca 1430 roku, zmarła w Chateau La Vignolle/Château Dampierre 25 sierpnia 1482 roku), córke René I Robertyng-Capet-Valois-d'Anjou, księcia Andegawenii, de Bar, hrabiego Prowansji i tytularnego króla Neapolu i Izabeli I z Châtenois, księżnej Lotaryngii i Bar, regentki Neapolu i Sycylii, księżnej Amalfii, córkę Karola II z Châtenois księcia Lotaryngii.
Jedyny syn swojego ojca został królem po jego nagłej śmierci 31 sierpnia 1422 roku, kiedy miał niecałe 9 miesięcy. Dwa miesiące później zmarł jego chory psychicznie dziadek, król Francji Karol VI "Szalony". Na mocy traktatu w Troyes z 21 maja 1420 roku Henryk VI został wówczas królem Francji. Na czas jego małoletności ustanowiono Radę Regencyjną. W swojej ostatniej woli Henryk V mianował swoich braci Jana i Humphreya regentami odpowiednio Francji i Anglii. 28 września 1423 roku baronowie zaprzysięgli wierność małemu Henrykowi.
Henryk VI, który odziedziczył skłonności do obłędu po francuskim dziadku - królu Karolu VI, miewał rozmaite pomysły, włącznie z tym, żeby uczynić swoim następcą Edmunda i jego przyszłe dzieci. A skoro parlament uznał przyrodnich braci za synów Henryka V, co mogłoby stanąć na przeszkodzie? W dodatku małżeństwo z księżniczką krwi podnosiło jego prestiż, a potomstwu dawało prawa do tronu. Wprawdzie niewielkie i oparte na linii sukcesji z nieprawego łoża, ale jednak. Król, od wczesnej młodości niespecjalnie zainteresowany sprawami państwa, być może słuchał w tej kwestii któregoś z doradców, zasiadających w Radzie po wyeliminowaniu znienawidzonego przez wszystkich księcia Gloucester. Na przykład kardynała Henryka Beauforta. Co ciekawe, był to krewny Małgorzaty Beaufort, a Edmund, inny członek rodu, chciał kiedyś poślubić Katarzynę de Valois. Czyżby więc Beaufortowie próbowali połączyć siły z synem królowej, skoro z nią się nie udało? Co mieli na celu? Zwiększenie własnych szans na koronę w razie bezpotomnej śmierci Henryka VI, który od kilku lat nie potrafił spłodzić następcy i dostawał ataków histerii na widok odsłoniętych piersi swej francuskiej żony? Tego nigdy się nie dowiemy. Pewne jest jednak, że kardynał Beaufort przez wiele lat wywierał na króla przemożny wpływ.
Od 1428 roku bezpośrednią opiekę nad Henrykiem sprawował Richard de Beauchamp, XIII hrabia Warwick. Wielki wpływ na Henryka wywierał również jego kuzyn, Henryk Beaufort, biskup Winchesteru a od 1426 roku kardynał, główny oponent księcia Gloucester w Radzie Regencyjnej. Henryk został koronowany na króla Anglii dopiero 6 listopada 1429 roku w katedrze westminsterskiej. Tymczasem chwiało się angielskie panowanie we Francji (odsiecz Orleanu Joanny d'Arc, koronacja Karola VII w Reims). Aby zapobiec katastrofie dokonano pośpiesznej koronacji Henryka na króla Francji, która odbyła się z całkowitym pominięciem ustalonego ceremoniału 16 grudnia 1431 roku w katedrze Notre Dame w Paryżu.
Koronacja ta niewiele zmieniła w sytuacji Anglików. Książę Bedford próbował ratować co się da z angielskich posiadłości na kontynencie, ale zmarł w 1435 roku. W tym samym roku Filip III "Dobry", książę Burgundii, doszedł do porozumienia z Karolem VII i przystąpił do wojny z Anglikami. Wkrótce Francuzi zdobyli Paryż. W 1437 roku Henryk doszedł do lat sprawnych i teoretycznie rozpoczął rządy osobiste. Teoretycznie, gdyż u młodego króla pojawiły się objawy choroby umysłowej, którą najprawdopodobniej odziedziczył po swoim szalonym francuskim dziadku. Regencja została więc utrzymana, a kraj pogrążył się w chaosie walk między dwoma stronnictwami na czele których stali kardynał Beaufort i książę Gloucester.
Henryk niewiele interesował się sprawami państwa. Pogrążony w obłędzie został odizolowany od świata. Bardzo religijny, otaczał się głównie zakonnikami. Interesował się nauką i starał się dbać o poprawę edukacji w kraju. To za jego panowania założono Eton College i King's College na Uniwersytecie w Cambridge.
Tymczasem chwiało się angielskie panowanie we Francji. W Anglii narastał spór między zwolennikami wojny a zwolennikami pokoju. Do tych ostatnich należał kardynał Beaufort, który wywierał wielki wpływ na Henryka. Wpadł on na pomysł, że uratowaniu resztek angielskiego władztwa we Francji pomoże małżeństwo Henryka z jedną z francuskich księżniczek. Wybór padł na Małgorzatę, córkę Rene Dobrego, księcia Andegawenii, i Izabeli, córki Karola II, księcia Lotaryngii. Negocjacje prowadził William de la Pole, I książę Suffolk. Małgorzata była urodziwą i energiczną dziewczyną, będącą całkowitym przeciwieństwem swojego męża. Król Karol VII zgodził się na to małżeństwo, otrzymując w zamian Maine i Andegawenię. Ta cesja wywołała oburzenie w Anglii.
Małgorzata przybyła do Anglii w kwietniu 1445 roku. 23 kwietnia w katedrze w Tichfield odbył się ślub Henryka i Małgorzaty. Podobno podczas pierwszego spotkania przyszłych małżonków Henryk, widząc odsłonięty dekolt swojej przyszłej małżonki, wybiegł z komnaty krzycząc - Wstyd i hańba!. Wątpliwe jest, aby małżeństwo to zostało kiedykolwiek skonsumowane. Kiedy więc w 1453 roku Małgorzata urodziła syna Edwarda, nikt w Anglii nie uwierzył w ojcostwo Henryka (na czele z samym królem, który widząc dziecko miał powiedzieć, że jest to syn Ducha Świętego). Małgorzata zdobyła jednak przemożny wpływ na swego obłąkanego męża, który ulegał jej we wszystkim. Do szerokich wpływów doszła frakcja Beuforta i Suffolka. Nastąpił upadek księcia Gloucester, który oskarżony o zdradę zmarł nagle w 1447 roku.
Małżeństwo nie spełniło nadziei na utrzymanie resztek francuskich posiadłości. Przyczyniła się do tego niekompetencja i zwykła głupota kolejnych wysyłanych tam namiestników. Wyjście na jaw cesji Maine i Andegawenii spowodowało upadek Suffolka. Ulica domagała się jego głowy i Henryk musiał się ugiąć, ale skazał Suffolka tylko na wygnanie. Książę nie ujechał daleko. Pojmany w Dover, został wsadzony do łódki, gdzie ścięto mu głowę zardzewiałym mieczem. W 1449 roku Edmund Beaufort, II książę Somerset, namiestnik Francji, wdał się w awanturę w Normandii, która skończyła się zbrojną interwencją Karola VII i utratą Normandii w 1450 roku. Na północy Francji Anglikom pozostało tylko Calais. Dodatkowo ferment społeczny w Anglii znalazł ujście w postaci rebelii Jacka Cade'a, która wybuchła w Kencie w 1450 roku i rozlała się po całym kraju (powstańcy zdobyli nawet Londyn).
Dodatkowo chaos pogłębił w 1452 roku Ryszard Plantagenet, III książę Yorku, namiestnik Irlandii, który zażądał miejsca w Radzie Regencyjnej. Udało mu się zyskać przewagę i uwięzić swojego głównego oponenta, Somerseta. Wkrótce jednak szczęście odwróciło się od Ryszarda. W 1453 roku John Talbot, I hrabia Shrewsbury, odzyskał angielskie posiadłości w Gaskonii. Pozycja Ryszarda zachwiała się a Somerset wrócił do wpływów. Wkrótce jednak Talbot przegrał bitwę pod Castillon i Francuzi odzyskali Gaskonię (de facto był to koniec wojny stuletniej, aczkolwiek nigdy nie podpisano traktatu pokojowego), a sam król Henryk, skutkiem nagłego i bezpodstawnego przestrachu popadł w obłęd. Książę Yorku odzyskał swoje wpływy, a Somerset znalazł się w Tower of London.
Jeśli choroba Henryka była katastrofą, to jego ozdrowienie było tragedią. W 1454 roku król wrócił do równowagi psychicznej na tyle, aby uwolnić Somerseta i pozbawić Ryszarda tytułu Lorda Protektora i Obrońcy Królestwa. Ryszard i jego stronnicy usunęli się w cień. Rok później, wraz ze swoimi głównymi stronnikami, hrabią Salisbury i hrabią Warwick, książę Yorku zgromadził liczną i armię i 22 maja 1455 roku starł się z wojskami królewskimi pod St Albans. Bitwa zakończyła się klęską Lancasterów, śmiercią Somerseta i niewolą króla Henryka. Rozpoczęła się wojna domowa.
Po St Albans Henryk został osadzony w areszcie domowym, a po kolejnym ataku jego choroby umysłowej Ryszard ponownie przyjął tytuł Lorda Protektora. Tymczasem królowa Małgorzata aktywnie działała na rzecz obalenia księcia Yorku. Poparcie znalazła w możnej rodzinie Percych, skłóconych ze wspierającymi Yorka Neville'ami. W 1459 roku królowa zdobyła przewagę w Radzie Regencyjnej. York i Salisbury opuścili zebranie Rady w Coventry i wezwali na pomoc Warwicka (od 1455 roku kapitana Calais), który przybył z liczną armią. Wojna domowa została wznowiona.
23 września pod Blore Heath lord Salisbury pokonał oddziały Lancasterów. 12 października książę Yorku przegrał jednak bitwę pod Ludford Bridge. York uciekł wówczas do Irlandii, a jego pozostali stronnicy do Calais. Powrócili oni jednak już w 1460 roku. York zdobył Londyn i 10 października 1460 roku zażądał korony dla siebie (jako prawnuk po mieczu króla Edwarda III). W międzyczasie Warwick pokonał oddziały Lancasterów pod Northampton i wziął do niewoli króla Henryka. Małgorzata uciekła na północ i rozpoczęła zbieranie armii. York ruszył przeciwko niej, ale 30 grudnia 1460 roku został zaskoczony pod Wakefield i poniósł ciężką klęskę i sam zginął na polu bitwy. Jego pretensje przejął jego najstarszy syn, Edward.
Edward pokonał wojska lancasterskie pod Mortimer Cross, ale hrabia Warwick przegrał bitwę ze wspierającymi Małgorzatę Szkotami pod St Albans. Lancasterowie odbili króla Henryka (który podczas bitwy siedział pod drzewem i śpiewał), ale Edward pokonał 29 marca 1461 roku Lancasterów pod Towtown. Henryk wraz z żoną uciekli do Szkocji, a Edward został koronowany jako Edward IV. W 1464 roku Lancasterowie próbowali odzyskać tron dla Henryka, ale rok później zostali pokonani, a Henryk dostał się do niewoli i został osadzony w Tower.
Sytuacja zmieniła się w 1469 roku, kiedy to wiernie dotychczas stojący przy Domu Yorków hrabia Warwick zbuntował się przeciwko Edwardowi. Rebelia została stłumiona i Warwick uciekł w 1470 roku do Francji. Tam, przy pośrednictwie króla Ludwika XI, zawarł porozumienie z królową Małgorzatą. Jesienią 1470 roku Warwick powrócił z Francji. Edward IV uciekł do Burgundii, a Warwick 3 października wkroczył tryumfalnie do Londynu i ogłosił przywrócenie tronu Henrykowi VI.
Kilkumiesięczne rządy Henryka były fikcją, gdyż w imieniu szalonego króla rządził hrabia Warwick. Wiosną 1471 roku powrócił do Anglii Edward IV i 14 kwietnia pokonał siły lancasterskie pod Barnet, gdzie zginął Warwick. Następnie zdobył Londyn i uwięził króla Henryka. 4 maja wojska Małgorzaty i księcia Edwarda zostały pokonane pod Tewkesbury. Książę Edward zginął na polu bitwy. Pozostało pytanie co zrobić z Henrykiem VI. Ostatecznie w nocy z 21 na 22 maja, brat Edwarda, książę Gloucester, zawiózł do Tower wyrok śmierci na Henryka.
Były król zginął jeszcze tej samej nocy. Jego ciało wystawiono na widok publiczny i ogłoszono, że zmarł z melancholii. Początkowo pochowano go w opactwie Chertsey, ale w 1485 roku przeniesiono jego ciało do kaplicy św. Jerzego w zamku Windsor. Każdego roku, w rocznicę jego śmierci, delegacje z Eton College i King's College składają czerwone róże pod ołtarzem, który stoi obecnie w miejscu, gdzie zamordowano Henryka.
Wielu uznało króla za świętego i opowiadało o cudach, jakie działy się u jego grobu. Ułożono nawet hymn na jego cześć.
Żródła:
Henryk VI Lancaster w "WikipediA"