Karol Edward Ludwik Filip Jan Kazimierz Sylwester Seweryn Maria Stuart (urodzony w Rzymie, 31 grudnia 1720 roku, zmarł w Rzymie, 31 stycznia 1788 roku) herb
Syn Jakuba III Franciszka "Starego Pretendenta" Stuart, księcia Kornwalii i de Rothesay, księcia Walii, król de iure Anglii i Irlandii, król de iure Szkocji, król de iure Francji i Marii Klementyny Sobieskiej herbu Janina, córkę Jakuba Ludwika Sobieskiego herbu Janina, księcia śląskiego na Oławie.
Hrabia of Albany od lipca 1774 roku do 31 stycznia 1788 roku, król de iure Anglii, Irlandii, Szkocji i Francji jako Karol III od 22 września 1745 roku do 31 stycznia 1788 roku. Regent de iure Anglii, Irlandii, Szkocji i Francji od 23 grudnia 1743 roku do 22 września 1745 roku.
28 marca 1772 roku, w Paryżu (per procura), w Pałacu Maceracie (pro futuro), 17 kwietnia 1772 roku (rozwiedziony 3 kwietnia 1784 roku) poślubił Louise Maximiliane Caroline Emmanuel zu Stolberg-Gedern (urodzona w Gedern, 10 września lub w Mons, 21 września 1752 roku, zmarła we Florencji, 29 stycznia 1824 roku), córkę Gustawa Adolfa zu Stolberg-Gedern [in Wernigerode, Gedern und Schwarza] i Elisabeth Philippine Claudine de Hoorne, córki Maximiliana Emmanuela de Hoorne, hrabiego de Baucignies, księcia von Horn. W grudniu 1785 roku poślubił Margarette O'Dea d'Audibert de Lussan (urodzona w 1749 roku, zmarła w 1820 roku), hrabina de Massillan, córkę barona Ferdinanda o' Dea i hrabiny Françoise d' Audibert, córki hrabiego Jacquesa Louisa d' Audibert.
Nazywany "Bonnie Prince Charlie" (Śliczny Książę Karolek) lub "Młodszym Pretendentem".
Był wnukiem obalonego Jakuba II, króla Szkocji, Anglii i Irlandii oraz prawnukiem Jana III Sobieskiego, króla Polski. Zwolennicy jego ojca zwani jakobitami bezskutecznie próbowali go osadzić na tronie brytyjskim. W 1745 Karol Edward wywołał w Szkocji powstanie, które po początkowych sukcesach zakończyło się krwawą klęską - książę zdołał uciec w przebraniu kobiety. Jego ucieczka stała się kanwą romantycznej szkockiej legendy i popularnej pieśni ludowej (śpiewanej do dzisiaj jako kołysanka) pt. "Skye Boat Song". W 1766 zmarł ojciec Karola Edwarda, a jakobici obwołali Karola Edwarda nowym pretendentem do tronu jako Karol III. Papież Klemens XIII, który wspierał poprzedniego pretendenta, nie poparł pretensji Karola Edwarda.
23 grudnia 1743 roku, ojciec mianował Karola, księciem-regentem, który w 1745 i 1746 roku ostatecznie próbował przywrócić ojca na angielski tron.
W 1772 roku Karol Edward poślubił księżniczkę Ludwikę Stolberg-Gedern. Swoją żonę poznał dopiero 14 kwietnia 1772 roku, we włoskim mieście Macerata, a w kilka dni później ceremonię zaślubin powtórzono w obecności obojga nowożeńców. Para zamieszkała w Rzymie, ale w 1774 roku przeniosła się do Florencji - wtedy Karol Edward zaczął używać tytułu hrabiego Albany. W 1780 roku Ludwika zostawiła męża, tłumacząc, że ten znęcał się nad nią psychicznie. Opinia publiczna uwierzyła Ludwice, a przymknęła oka na fakt, że Ludwika od dłuższego czasu żyła w związku z włoskim poetą - hrabią Vittorio Alfieri. Karol Edward nie doczekał się potomstwa ze swoją żoną.
Poza większą częścią zastawu oławskiego, Jakub Sobieski zostawił spadkobiercom - Karolowi i Henrykowi, także wspaniałą kolekcję klejnotów. Sama Klementyna Sobieska przywiozła do Rzymu klejnoty, których wielkość i piękno przewyższały wszystko, co posiadała miejscowa arystokracja. W świecie, w którym zewnętrzne oznaki bogactwa służyły podkreśleniu pozycji społecznej, niewiele zmieniło się pod tym względem, był to bardzo ważny element. Jednak dopiero spadek po Sobieskim mógł przyprawić o zawrót głowy - składały się na niego klejnoty rodziny oraz klejnoty koronne, przekazane im jako zastaw pod pożyczkę dla Rzeczpospolitej. W testamencie umieszczono zapis, zgodnie z którym klejnoty miały być podzielone równo między synów Klementyny.
Klejnoty przechowywano w banku Monte di Pieta w Rzymie, ale był z nimi poważny problem. Najcenniejsze, klejnoty koronne, były nie do ruszenia przez 50 lat. Na taki czas Rzeczpospolita zastrzegła sobie prawo ich wykupu. W 1742 roku prawo do rozporządzania wszystkimi klejnotami przekazano Karolowi, który pozbył się większości klejnotów, jakimi mógł dysponować. Nie dzielił się pieniędzmi ze swoim bratem, ale trzeba dodać, że dochodów z tego tytułu nie przeznaczał na własne zachcianki, lecz działania polityczne. To właśnie dzięki sprzedaży klejnotów mógł kupić niezbędne uzbrojenie oraz pokryć dużą część wydatków podczas największego powstania jakobickiego w Szkocji w latach 1745-1746.
Sprawa klejnotów koronnych została rozwiązana w 1784 roku. Henryk wymusił na starszym i poważnie schorowanym bracie zgodę na prawo do wyłącznego dysponowania klejnotami. Rubin Sobieskich dołączył do swojej mitry biskupiej, a część pozostałych klejnotów koronnych sprzedał po wybuchu rewolucji francuskiej, kiedy stracił inne źródła dochodów. Za jeden z rubinów, "wielki jak jajo gołębia", otrzymał 60 tys. funtów. Pozostałe klejnoty, Sobieskich i koronne, przekazał Karolowi, który je sprzedał oraz jego córce z nieprawego łoża, Karolinie Stuart. Nie mogąc wzbogacić się na zastawie oławskim, Stuartowie wzbogacili się przynajmniej na klejnotach. Szkoda tylko, że część z nich to były klejnoty koronne Rzeczypospolitej.
Wyraźne pogorszenie stosunków między księciem Karolem, pierworodnym synem Klementyny Sobieskiej i Jakuba Stuarta, a jego młodszym bratem Henrykiem Benedyktem nastąpiło w 1746 roku. Po powstaniu w Szkocji, które mimo klęski militarnej okazało się wielkim sukcesem propagandowym, Karola przyjmowano we Francji jako bohatera narodowego. Król Ludwik XV ofiarował mu nawet gościnę w swojej rezydencji w Vincennes. Miesiąc miodowy trwał tylko dwa tygodnie. Karol był osobą niewygodną dla polityków francuskich, szukających porozumienia z Wielką Brytanią. Zamiast rezydencji króla mógł korzystać z domu w Bercy do czego dodano 12 tys. liwrów (około 500 funtów) miesięcznej pensji. Jak na księcia, opromienionego sławą wojownika i ukrywającego się ponad pół roku przed armią i marynarką króla Wielkiej Brytanii, było to wyjątkowo mało. Co gorsza, Francuzi nie traktowali go już jako partnera politycznego. Szukając przyczyn gwałtownego odwrócenia fortuny, Karol zaczął winić swojego brata, który, jego zdaniem, był odpowiedzialny za brak wystarczającego poparcia Francji dla powstańców w Szkocji w latach 1745-46. W rzeczywistości Henryk nie mógł wiele zrobić. Ludwik XV nie zamierzał pomagać powstańcom.
Fatalny wpływ na relacje między braćmi miało przyjęcie przez Henryka godności kardynalskiej w 1747 roku, i to w całkowitej tajemnicy przed starszym bratem. Z politycznego punktu widzenia była to katastrofa - przetrwanie królewskiej dynastii Stuartów było uzależnione wyłącznie od Karola. Najlepiej chyba rozumiał to rząd brytyjski, który wcześniej ofiarował papieżowi Benedyktowi XIV 150 tysięcy funtów za to, aby ten uczynił Henryka kardynałem. 150 tysięcy funtów było astronomiczną kwotą - odpowiadało to mniej więcej 3,6 mln liwrów czy 5,5 mln złotych. Traktat podpisany między Wielką Brytanią i Saksonią w 1751 roku zapewniał tej ostatniej 48 tys. funtów subsydium, kilka lat później nawet caryca Rosji nie mogła liczyć na więcej niż 100 tys. funtów rocznie. Karol odebrał decyzję brata bardzo osobiście, przez kilka lat nie wymieniał jego imienia, nazywając go "naszym młodym księdzem". Winił go również za decyzję króla Ludwika XV o swoim aresztowaniu i wydaleniu z Francji w 1748 roku. Znowu się mylił, ponieważ Henryk nie miał z nią nic wspólnego i nie mógł nic uczynić.
Równocześnie psuły się relacje między Karolem a ojcem. Karol ostatni raz widział go na początku stycznia 1744 roku, przed wyjazdem z misją, która zaprowadziła go rok później do Szkocji. Dość powiedzieć, że Jakub Edward Stuart umarł dopiero w 1766 roku. Do pojednania między braćmi doszło w przeddzień jego śmierci. Ale to nie był ostatni raz, kiedy bracia pokłócili się i pogodzili.
Dzieje Stuartów-Sobieskich trwały tylko jedno pokolenie. Książę Karol (syn Marii Klementyny Sobieskiej, wnuczki króla Jana III Sobieskiego i Jakuba Edwarda Stuarta), umarł 30 stycznia 1788 roku. Stan jego zdrowia pogarszał się od jesieni roku 1786. Sprzyjał temu, obok dość zaawansowanego jak na epokę wieku, styl życia. Co najmniej od wyprawy do Szkocji w 1745 roku, Karol wykazywał coraz silniejszy pociąg do alkoholu, który wreszcie zamienił się w chorobę. Potrafił nad nią niekiedy zapanować (na przykład przez kilka miesięcy po zawarciu małżeństwa z Ludwiką Stolberg skutecznie unikał butelki). Jednak pierwsze poważne nieporozumienia z żoną spowodowały, że znowu sięgnął po ulubione cypryjskie wino, które zabierał ze sobą nawet do teatru. Innym ulubionym napojem była whisky, w tym czasie napitek "ludzi gorszego rodzaju". Whisky stała się ekskluzywnym alkoholem dopiero pod koniec XIX wieku. W najgorszych okresach Karol upijał się przed południem, odsypiał, a wieczorem znowu pił do stanu upojenia.
Niestety, pod wpływem alkoholu stawał się agresywny, również w stosunku do najbliższych sobie kobiet. Jego organizm był wyjątkowo silny, jeszcze w 1783 roku zdołał wyjść z bardzo poważnej choroby, jednak wylew, który nastąpił na początku 1788 roku, okazał się zbyt poważny. Karol umarł w ramionach swojej córki, Karoliny, ale problem polegał na tym, że Karolina, która przyszła na świat w 1753 roku, urodziła się z nieformalnego związku z Klementyną Walkinshaw. Karol nie pozostawił legalnego spadkobiercy, co oznaczało faktyczny koniec Stuartów-Sobieskich. Tytuł króla Anglii, jako Henryk IX, przyjął jego młodszy brat. Tytułu nie uznali jednak władcy europejscy a co ważniejsze, nie było żadnej nadziei na przedłużenie dynastii. Henryk był przecież kardynałem i umarł bezpotomnie w 1807 roku.
Lecz ród Stuartów nie wymarł. Henrietta Anna, siostra dwóch królów, Karola II (panował w latach 1660-1685) i Jakuba II/VII (panowała w latach 1685-1688), wyszła za mąż za księcia Filipa orleańskiego, brata króla Francji Ludwika XIV. Dzięki temu związkowi Stuartowie i ich pretensje do tronu brytyjskiego przetrwały do dzisiaj. Obecnie prawo do niego posiada Franciszek II, książę Bawarii ale poza garstką zwolenników Stuartów, którzy określają wszystkich władców po 1688 roku, w tym obecną królową Elżbietę II mianem uzurpatorów, nikt nie traktuje go poważnie. A jednak trochę żal, że potomek Klementyny Sobieskiej, wnuczki Jana III Sobieskiego, nie zasiadł na tronach Anglii, Irlandii i Szkocji.
Najbardziej śmiała ze wszystkich podróży Karola (syna Marii Klementyny Sobieskiej, wnuka Jana III), miała miejsce we wrześniu 1750 roku. Spodziewając się rychłej śmierci króla Jerzego II (w rzeczywistości pomylił się o 10 lat), Karol wyruszył do Londynu. Tym razem nadzieje na objęcia tronu wiązał nie z powstaniem w Szkocji, poparciem tak marginalnej grupy jak katolicy czy pomocą z zewnątrz, lecz działaniami protestanckich jakobitów w Anglii, którzy po śmierci Jerzego II mieli rozpocząć w stolicy powstanie. Broń mieli dostarczyć agenci Karola we Francji. Była już przygotowana i to w odpowiedniej ilości, a on sam miał przybyć we właściwym momencie i objąć władzę. Plan był na tyle zuchwały, że Karol uznał za niezbędne osobiście go zaprezentować.
Podróż do Londynu odbył w towarzystwie jakobickiego emigranta, Johna Holkera. Przybył tam 16 września 1750 roku i zamieszkał, oczywiście w tajemnicy, w centrum miasta, w pobliżu Strandu. Miał na tyle odwagi, aby spotkać się z liczną grupą swoich zwolenników, około 50 osób, w domu na Pall Mall, dosłownie kilka rzutów kamieniem od ówczesnej i obecnej siedziby premierów Wielkiej Brytanii na Downing Street. Karol przedstawił im plan, który w gruncie rzeczy spotkał się z bardzo chłodnym przyjęciem. Wszyscy byli "za", ale nikt nie chciał ryzykować. Przez kilka następnych dni, wykazując nadzwyczajne opanowanie, książę jeździł po Londynie, oglądając między innymi Tower, główną twierdzę królewską w mieście. Dokonał również bardzo ważnego kroku, jakim było przejście na anglikanizm. Karol bardzo niechętnie odnosił się do religii (szczególnie katolickiej), a wpływ na to mógł mieć sposób w jaki umarła jego matka, Maria Klementyna Sobieska. Jednakże przyjęcie wyznania anglikańskiego było konieczne, jeśli chciał objąć tron.
22 września 1750 roku Karol opuścił Londyn. Następnego dnia był już we Francji. Wizyta przeszła całkowicie niezauważona przez rząd brytyjski, który dokładał tylu starań, aby ustalić miejsce pobytu Karola, "gdzieś na kontynencie". Karol nie odwiedził więcej Anglii ani Szkocji. Jego udział w pogrzebie króla Jerzego II jest już tylko fikcją literacką, wymyśloną przez jednego z głównych popularyzatorów legendy "pięknego księcia Karolka", sir Waltera Scotta.
3 kwietnia 1784 roku, papież Pius VI unieważnił małżeństwo Karola III i jego żony Ludwiki zu Stolberg-Gedern. Podstawą do tego dekretu nieważniającego małżeństwo były rzekomo "niezdolność Louise do urodzenia dziedzica" oraz "jej otwarte zaangażowanie z hrabią Alfieri, które jest zupełnie niegodny jej małżeńskia z Karolem".
Miał dwoje dzieci ze związków poza małżeńskich:
z Clementina Walkinshaw (zmarła w 1802 roku):
Charlotte Stuart (urodzona w Liége, w 1753 roku, zmarła w Bologna, 17 listopada 1789 roku), księżna of Albany, kochanka Ferdinanda Maximiliena Mériadeca de Rohan, arcybiskupa Bordeaux, matkę:
Marie Victoire Adélaide de Roehenstart (Rohan+Stuart) (urodzona w 1779 roku, zmarła w 1836 roku), trzykrotną mężatkę i matka syna,
Charlotte Maximilienne Amélie de Roehenstart (Rohan+Stuart) (urodzona w 1780 roku, zmarła w 1806 roku), zmarłą w połogu razem z dzieckiem,
Charles Edward Augustus Maximilian de Roehenstart (Rohan+Stuart) (urodzony w 1784 roku, zmarł 28 października 1854 roku), hrabia Roehenstart, zmarł bezdzietnie po dwóch małżenstwach.
z Marie Louise de La Tour d'Auvergne (zmarła pod gilotyną w 1793 roku):
Charles Stuart of Airdroch (urodzony 28 lipca 1748 roku, zmarł w 1820 roku), syn Marii Louise de La Tour d'Auvergne, żony Juliusza Herculesa Meriadec de Rohan, księcia de Guemene i de Montbazon, który dał mu swoje nazwisko, więc był znany oficjalnie jako Charles Godefroi Sophie Jules de Rohan. Ożenił się z bogatą dziedziczką szkockiej i miał dwoje dzieci, zwanymi braćmi Sobieski-Stuart. Niektórzy jednak twierdzą, że dziecko Marie Louise rzekomo zmarło w 6 miesięcy po narodzinach, a bracia Sobieski-Stuart nie mieli przodków Stuartów).
W 1783 roku Karol Edward legitymizował córkę i nadał jej tytuł księżnej Albany oraz Jej Królewskiej Wysokości. Tytuły te nie dały Charlotte praw odziedziczenia po ojcu jego pretensji do tronu Anglii. Przez kolejne pięć lata córka mieszkała z ojcem we Florencji. Karol Edward zmarł w 1788 roku i został pochowany w bazylice katedralnej we Frascati, gdzie jego brat był biskupem. Po śmierci brata w 1807 roku, ich prochy zostały razem pochowane w Bazylice św. Piotra na Watykanie, razem z prochami ich rodziców.
W 1840 roku dwóch braci zaczęło publicznie twierdzić że są wnukami króla Karola III. Używali nazwiska "Jan Sobieski Stolberg Stuart" i "Karol Edward Sobieski Stolberg Stuart". Starszy z braci przyjął tytuł "Hrabiego d'Albani" i używał go do swojej śmierci w 1872 roku. Tytuł po jego śmierci przeszedł na młodszego brata, który zmarł w 1880 roku. Karol Edward, poślubił córkę XVII hrabiego of Erroll (i wnuczką elektora Hanoweru Wilhelma), ale zmarł bez męskiego potomka. Miał tylko jedną córkę, "Louisę Sobieski Stolberg Stuart", która poślubiła austriackiego oficera Eduarda von Platt, z którym miała syna, Alfreda Edwarda Charles von Platt.
W 1847 roku bracia napisał książkę "Tales of the Century", w którym opisano szczegóły na temat ich rzekomego pochodzenia: Bracia twierdzili, że w 1773 roku królowa Ludwika, żona króla Karola III, urodziła syna. Z obawy, że dziecko zostanie zamordowane przez agentów elektora Hanoweru, dziecko zostało przekazane na przechowanie do angielskiego kapitana floty, którego nazwisko brzmiało - O'Haleran, ale później był nazywany admirałem Hay i admirałem Allen. Bracia również twierdził, że ich ojciec to porucznik Thomas Allen i co w rzeczywistości był synem admirała Johna Cartera Allen (jak oficjalnie był nim).
Żródła:
Silva Rerum - Synowie Klementyny Sobieskiej i Jakuba Edwarda Stuarta; autor: Paweł Hanczewski "PASAŻ WIEDZY"
Silva Rerum - Jak klejnoty koronne Rzeczypospolitej trafiły do Stuartów; autor: Paweł Hanczewski "PASAŻ WIEDZY"
Silva Rerum - Koniec Stuartów-Sobieskich; autor: Paweł Hanczewski "PASAŻ WIEDZY"
Silva Rerum - "Piękny książę Karolek" i jego zawiedzione nadzieje na objęcie tronu w Londynie; autor: Paweł Hanczewski "PASAŻ WIEDZY"
Karol Edward Stuart w "Wikipedia"
The Sobieski Stuarts w "The Jacobite Heritage" tłumaczenie: Bogdan Pietrzyk
Charles III w "The Jacobite Heritage" tłumaczenie: Bogdan Pietrzyk