Ryszard II Plantagenet (Gâtinais-Anjou) (urodzony w Bordeaux 6 stycznia 1367 roku, prawdopodobnie zamordowany w Pontefract Castle, Yorkshire 6 stycznia lub 14 lutego 1400 roku) herb
Młodszy syn Edwarda "Czarnego Księcia" Plantagenet (Gâtinais-Anjou), księcia Walii i Joanna "Fair Maid of Kent" Plantagenet (Gâtinais-Anjou), córki Edmunda "Woodstocka" Plantagenet (Gâtinais-Anjou), I hrabiego Kentu.
Książę Walii i Kornwalii od 1376 roku do 21 czerwca 1377 roku, król Anglii i Francji, senior Irlandii, książę Akwitanii i Gaskonii i hrabia de Bordeaux i d'Agen od 22 czerwca 1377 roku do abdykacji 30 września 1399 roku.
Tytulara: Z bożej łaski król Anglii i Francji, pan Irlandii.
W Opactwie Westminsterskim w Londynie, 22 stycznia 1383 roku poślubił Annę Wigérides Limburg-Luksemburg (urodzona w Pradze 11 lipca 1366 roku, zmarła na zamku w Sheen, Surrey 7 czerwca 1394 roku), córkę Karola IV Wigérides Limburg-Luksemburg, króla Czech i Niemiec, cesarza rzymskiego i Elżbiety Gryfit, córki Bogusława V Gryfita, księcia słupskiego. W Sainte-Chapelle, Palais Royal w Paryżu 12 marca 1396 roku (per procuro), w Calais, katedra St. Nicolas 1 listopada 1396 roku (pro futuro) poślubił Izabelę Robertyng-Capet-Valois (urodzona w Luwrze 9 listopada 1389 roku, zmarła w Blois 13 września 1410 roku), córkę Karola VI "Szalonego" Robertyng-Capet-Valois, króla Francji i Elisabeth=Isabeau Wittelsbach, córki Stefana III Wittelsbacha, księcia Bawarii na Ingolstadt.
Urodził się jako drugi syn Edwarda "Czarnego Księcia", gdy jego ojciec był księciem Akwitanii i Joanny z Kentu przyszedł na świat 6 stycznia 1367 w Bordeaux, a na stron wstąpił w wieku zaledwie 10 lat. Urodził się w święto Objawienia Pańskiego, co wzmocniło jego pewność siebie. Po rychłej śmierci starszego brata Edwarda, który zmarł w wieku 6 lat i śmierci ojca w 1376 roku został księciem Walii i następcą angielskiego tronu. Koronacja odbyła się wkrótce po śmierci jego dziadka 22 czerwca 1377 roku, Edwarda III. W czwartek 16 lipca 1377 roku młody król przyjął koronę z rąk arcybiskupa Canterbury w podniosłej atmosferze. Miał wtedy 10 lat.
W zastępstwie młodego króla realną władzę sprawował jego stryj, Jan z Gandawy, I książę Lancaster. Oskarżano go w następnych latach, raczej bezpodstawnie, o próbę zagarnięcia tronu dla siebie. Faktem jest, że działania Lancastera nie wzbudzały entuzjazmu poddanych, zarówno tych bogatych, jak i biednych.
Do 1381 roku młody król był prawdopodobnie najbardziej pożądanym kawalerem Europy, choć urodą nie grzeszył. Blondyn o chłopięcej urodzie, miał trochę wyłupiaste oczy i pociągłą twarz Plantagenetów. Nie nosił brody i mówił w sposób nieśmiały, nieco bełkotliwy.
Jeszcze zanim osiągnął wiek męski, swatano go z córkami koronowanych głów wielu krajów: Francji, Nawarry, Szkocji czy Mediolanu. Ostatecznie narzeczoną Ryszarda została najstarsza córka cesarza Karola IV. Matką Anny była Elżbieta Pomorska, jej dziadem Bogusław V Pomorski, a pradziadem - sam Kazimierz "Wielki". Ze strony ojca Anna była wnuczką Jana Luksemburskiego, który pod Crécy walczył kompletnie niewidomy. Miał wówczas wypowiedzieć słynne słowa: "Nie będzie to, żeby czeski król z pola uciekał". Co ciekawe, Ryszard był synem zwycięzcy spod Crécy, a Anna wnuczką władcy, który poległ tam w walce z nim.
Sojusz ten umożliwił angielskim kupcom handel na terenach czeskich oraz z ziemiami całego Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Co więcej, miał on znaczenie polityczne - podobnie jak władcy niemieccy i włoscy, Anglicy poparli papieża Urbana VI. Czesi tradycyjnie związani byli z Francją, lecz schizma poróżniła dawnych sojuszników. Francuzi wsparli Klemensa VII z Awinionu, a Czesi - papieża rzymskiego. Aby małżeństwo doszło do skutku, Urban posłał do Pragi arcybiskupa Rawenny, Pietra Pileusa de Pratę, jednego ze swych najbardziej zaufanych ludzi, cechującego się niezwykłym wyczuciem ówczesnych stosunków międzynarodowych. Wkrótce dołączyli do niego posłowie angielscy: Michael de la Pole i John Burley, a rok później Rada Królewska zgodziła się na małżeństwo. Traktat zawarto w Londynie 2 maja 1381 roku i ratyfikowano w Pradze 1 września.
Kronikarze angielscy początkowo wypowiadali się krytycznie o ubogiej księżniczce z odległego kraju, nazywając ją "marnym strzępem człowieka". Wypominali królowi, że kupił sobie żonę, płacąc "zbyt wysoką cenę za tak małą porcję mięsa", bo zamiast otrzymać posag, musiał zapłacić jej bratu 20 tysięcy florenów. Ponadto czescy krewni Anny otrzymali hojne nadania i dochody, duchownym nadano cenne beneficja, a damy dworu dobrze wydano za mąż. Małżeństw dam dworu Anny ze szlachcicami angielskimi było co najmniej kilka, na co narzekał anonimowy autor "Kroniki Westminsterskiej". Także rycerze z jej świty żenili się z Angielkami.
Brak wymiernych korzyści sprawił jednak, że małżeństwo Ryszarda nie spełniało oczekiwań wysokich osobistości w królestwie i członków parlamentu. Walsingham opisał Czechów jako nieproszonych gości i pasożytów, którym nie chce się wracać do ojczyzny. Nowa królowa początkowo nie spełniła także oczekiwań poddanych - w akcie niezadowolenia mieszkańcy miasta zdarli w dniu koronacji Anny z miejskiej fontanny dekorację noszącą herb królewski i herb cesarski. Liczne otoczenie królowej oraz wystawny i rozrzutny styl życia dworu spotkały się z krytyką i niezadowoleniem. Nie pomógł też skandal, gdy dama dworu królowej związała się z żonatym faworytem króla, Robertem de Vere. Jednak uczucia króla do Anny nie uległy zmianie.
Ryszard z dumą nazywał żonę "córką Cezarów" i darzył ogromnym przywiązaniem. W przeciwieństwie do Izabeli Francuskiej, która toczyła nieustanne wojny z faworytami i przyjaciółmi swojego męża, Anna wzięła za punkt honoru kochać każdego, kogo król obdarzył uczuciem, i okazywać mężowi posłuszeństwo. W trakcie koronacji uklękła przed nim z pokorą i poprosiła go: "Panuj nad swym ludem z łaską, zważając na jego szczodrość. [
] Zapomnij, mój słodki królu, wszelkie jego przewiny, o co błagam ciebie, klęcząc pokornie u twych stóp". Kronikarze szeroko rozpisywali się o tym wydarzeniu, zaznaczając, że "ziemia spłynęła krwią nieszczęsnej biedoty, aż wstawiennictwo dobrej Anny Czeskiej położyło kres egzekucjom". To właśnie dzięki takim uczynkom Anna zyskała sobie przydomek "dobrej królowej", a z czasem szacunek i miłość poddanych wzrosły jeszcze bardziej. Ponoć każdego dnia dzięki jej wstawiennictwu aż sześć tysięcy ubogich otrzymywało posiłek. Przez wszystkie lata jako królowa Anna nie szczędziła poddanym wielkodusznych gestów, a łagodnym usposobieniem wpływała na politykę męża.
W latach 1377-1381 Lancaster nałożył na ludność aż trzy podatki pogłówne (poll tax). Trzecie nałożenie tego podatku wywołało w Anglii niepokoje społeczne zwane powszechnie powstaniem Wata Tylera.
Rebelia rozpoczęła się w czerwcu 1381 roku w południowych hrabstwach Kent i Essex. Powstańcy uzyskali wsparcie heretyckiego ruchu lollardów. Chłopi wysłali deputację do Ryszarda przedstawiając mu swoje żądania, m. in. zmniejszenia opodatkowania i obciążeń chłopów oraz dymisję niepopularnych ministrów. W tym czasie inna grupa powstańców zaatakowała Tower, gdzie zabili m. in. Simona Sudbury'ego, arcybiskupa Canterbury i Lorda Kanclerza (Lord Chancellor) i Roberta de Halesa, przeora joannitów w Anglii i Lorda Wielkiego Skarbnika (Lord High Treasurer). Ryszard wyraził wstępnie zgodę na rokowania, które miały odbyć się na polach Smithfield, nazajutrz 15 czerwca.
Podczas negocjacji doszło do bójki między Tylerem a burmistrzem Londynu (Lord Mayor) Williamem Walworthem, podczas której ten ostatni przebił Tylera mieczem. Pozbawieni przywódcy chłopi zostali prędko rozgromieni.
Osobiste rządy Ryszarda rozpoczęły się w 1386 roku Jan z Gandawy został wysłany w charakterze ambasadora do Kastylii, zaś Ryszard rozpoczął budowę swojego stronnictwa. Na jego czele stanęli Robert de Vere (podobno kochanek króla), IX hrabia Oxford i Lord Wielki Szambelan (Lord Great Chamberlain) oraz Michael de la Pole, I hrabia Suffolk. W opozycji znalazła się grupa baronów określających się jako Lordowie Apelanci (Lords Appellant) na czele z Tomaszem Woodstockiem, księciem Gloucester, Richardem FitzAlanem, XI hrabią Arundel, i Thomasem de Beauchamp, XII hrabią Warwick.
Stronnicy Ryszarda byli bardzo niepopularni wśród baronów. W 1387 roku Wspaniały Parlament (Wonderful Parliament) pod zbrojną presją Lordów Apelantów zażądał od króla dymisji jego zwolenników. Ryszard odmówił, aresztował Arundela i wysłał armię pod wodzą Oxforda przeciwko pozostałym Lordom Apelantom. Armia ta nie odniosła sukcesu, natomiast Lordowie pojmali w Tower samego króla. W 1388 roku król usunął wszystkich urzędników, których dymisji żądali Apelanci. Większość z nich została ścięta, zaś Oxford i Suffolk skazani na banicję. Władzę pochwycili Lordowie Apelanci, zaś Ryszard utracił większość swojego autorytetu.
Po doświadczeniach lat 1387-1388 Ryszard unikał konfliktów z baronami, na których czele stał od 1390 roku książę Lancaster. Ryszard okazał się wielkim mecenasem sztuki, ozdobił Westminster Hall i popierał twórczość literatów, m.in. Geoffreya Chaucera. Król interesował się kuchnią i urządzaniem stołu, nadzorował przygotowania do ważnych uroczystości. Anglikom mającym w pamięci wojowniczych Edwarda III i Czarnego Księcia, postępowanie Ryszarda zbyt przypominało czasy Edwarda II, rządy kolejnego "delikatnego" króla, nieznajdującego upodobania w wojnie. Rzeczywiście, Ryszard nie był typem wojownika. W 1385 roku poprowadził wyprawę do Szkocji, aczkolwiek bez większych sukcesów. Z Francją nie walczył, zawarłszy w 1396 roku 28-letni rozejm. Również podczas pierwszej wyprawy do Irlandii w 1394 roku Ryszard częściej posługiwał się dyplomacją niż orężem.
Król był również przeświadczony o boskiej godności i posłannictwie monarchy, który powinien posiadać niczym nie ograniczoną władzę w Królestwie, całymi godzinami przesiadywał w koronie, zakazał patrzenia sobie w twarz. Ryszarda cechowała niechęć do kompromisów, chciał aby wszystkie sprawy rozstrzygane były po jego myśli. Śmierć żony Anny Czeskiej w 1394 roku (poślubił ją 11 lat wcześniej na mocy kontraktu z 2 maja 1381 roku), którą darzył dewocyjną miłością, sprawiła, że Ryszard stał się bardziej niedostępny dla otoczenia. Podobno ta śmierć wyzwoliła w królu ukryte szaleństwo. Świadkowie pisali, że król bez powodu tarzał się po podłodze wydając dzikie wrzaski, nagle wpadał w szał i rzucał wszystkim, co miał pod ręką. Zdarzało mu się także publicznie płakać po śmierci żony.
W 1397 roku Ryszard uznał, że już najwyższy czas wcielić w życie swoje ideały bożych praw monarchy i wydostać się spod kurateli Lordów Apelantów. Pod pretekstem antykrólewskiego spisku kazał stracić Arundela i wygnać Warwicka. Gloucester został uwięziony i prawdopodobnie na rozkaz króla zamordowany w więzieniu. Bezdzietny Ryszard wyznaczył na swojego spadkobiercę Rogera Mortimera, IV hrabiego Marchii, po kądzieli wnuka Lionela z Antwerpii, młodszego syna Edwarda III, zaś po jego śmierci w 1398 roku, jego młodego syna Edmunda.
Największym zagrożeniem dla rządów Ryszarda był Henryk Bolingbroke, syn księcia Lancaster, wygnany pod błahym pretekstem w 1399 roku. W tym samym roku Lancaster zmarł i jego ziemie przeszły pod zarząd Korony. W tym momencie Ryszard popełnił błąd, zostawiając niedokończone sprawy wewnętrzne Królestwa i wyprawił się do Irlandii.
Wykorzystał to Bolingbroke, który przy francuskiej pomocy wylądował w Yorkshire. Autokratyczne rządy Ryszarda i niechęć do niego wśród szerokich kręgów arystokracji sprawiły, że Bolingbroke rychło opanował większość Anglii. Początkowo stawiał sobie za cel odzyskanie rodowych włości i przywrócenie pozycji Lordom Apelantom, przy zachowaniu Ryszarda jako króla i Mortimera jako jego następcy. Ryszard jednak nie chciał układów i wylądował z wojskiem w Walii, jednak został rychło opuszczony przez stronników i 19 sierpnia poddał się Bolingbroke'owi na zamku Flint, zgadzając się na abdykację w zamian za życie.
Przetransportowano go do Tower i zmuszono do abdykacji (29 września 1399 roku). Parlament zatwierdził abdykację Ryszarda i przekazanie korony Bolingbroke'owi (teraz Henrykowi IV). Ryszard został skazany na więzienie w zamku Pontfract. Tam zmarł około 14 lutego 1400 roku lub został zamordowany.
Aby uciąć wszelkie spekulacje, że Ryszard żyje, jego ciało wystawiono na widok publiczny w źle wykonanej trumnie, po czym pochowano w Kings Langley Church. W 1413 roku Henryk V, syn Henryka IV, przeniósł ciało Ryszarda do katedry Westminsterskiej.
Ryszard był dwukrotnie żonaty, ale nie doczekał się potomstwa.
Żródła:
Ryszard II w "WikipediA"
Silva Rerum - Gorąca miłość czy chłodna polityka? Ryszard II Plantagenet i Anna Czeska; autor: Agnieszka Bukowczan-Rzeszut "PASAŻ WIEDZY"
RICHARD w "MedLands" tłumaczenie: Bogdan Pietrzyk
Richard II, roi d'Angleterre w "Geneall" tłumaczenie: Bogdan Pietrzyk
08-09-2019