dynastia Aviz (Avis)
Dynastia panująca w Portugalii w latach 1385-1580. Założona została przez Jana I "Wielkiego" (żył w latach 1357-1433), nieślubnego syna króla portugalskiego Piotra I "Okrutnego". Przed objęciem tronu Portugalii sprawował on funkcję wielkiego mistrza zakonu rycerskiego Aviz (stąd nazwa dynastii). Rządy Jana I "Wielkiego" (panował w latach 1385-1433) i jego syna Edwarda (panował w latach 1433-1438) doprowadziły do konsolidacji państwa. Po zwycięstwie nad Janem I, królem Kastylii, w bitwie pod Aljubarrotą w 14 sierpnia 1385 roku, zawarto 9 maja 1386 roku w Windsorze traktat przyjaźni i współpracy z Anglią, z którą związano politycznie nową dynastię. Zakończenie konfliktu zbrojnego z Kastylią i podpisanie traktatu pokojowego w Ayllon w 1411 roku pozbawiło portugalską szlachtę zajęcia rycerskiego. Królowie z dynastii Aviz skierowali jej aktywność do północnej Afryki. W 1415 roku rozpoczęli podbój wybrzeży marokańskich, zdobywając Ceutę. Po nieudanym ataku na Tanger w 1437 roku ekspansja militarna na terenie Maroka została zahamowana. Wznowił ją dopiero syn króla Edwarda, Alfons V "Afrykańczyk" (panował w latach 1438-1481), który zajął Al-Kasr-as-Saghir w 1458 roku, Arzilę i Tanger w 1471 roku. Jednocześnie z podbojem Maroka królowie portugalscy organizowali ekspedycje morskie wzdłuż zachodniego wybrzeża Afryki. Za panowania króla Jana I "Wielkiego" Portugalia zajęła na stałe Wyspy Azorskie, Maderę i Porto Santo. Za rządów Alfonsa V "Afrykańczyka" żeglarze portugalscy odkryli Przylądek Zielony, Wyspy Zielonego Przylądka, dotarli do Zatoki Gwinejskiej i zajęli wyspę Fernando Po. Szczytowy okres ekspansji zamorskiej Portugalii przypadł na lata panowania syna Alfonsa V, króla Jana II, zwanego "Księciem Doskonałym" (panował w latach 1481-1495), i jego następców: Manuela I "Wielkiego" (panował w latach 1495-1521) i Jana III "Pobożnego" (panował w latach 1521-1557). Flota portugalska opłynęła Przylądek Dobrej Nadziei (Bartolomeu Diaz w 1488 roku), dotarła do Indii (Vasco da Gama w 1498 roku) i wybrzeży Brazylii (Pedro Alvarez Cabral w 1500 roku). Traktat w Tordesillas, zawarty 7 czerwca 1494 roku z Królami Katolickimi Izabelą I i Ferdynandem, zapewnił Portugalii wyłączną strefę wpływów na obszarze Afryki i Oceanu Indyjskiego. Na początku XVI wieku pod panowaniem portugalskim znalazło się całe atlantyckie wybrzeże Maroka. Utworzono pierwsze faktorie w Brazylii (Pernambuco około 1502 roku i Porto Seguro w 1503 roku), opanowano afrykańskie brzegi Oceanu Indyjskiego (Kilwa, Mombasa, Mozambik) i pobliskie wyspy (Zanzibar, Sokotra), a następnie przystąpiono do budowy imperium kolonialnego w Azji. W 1510 roku zdobyto Goa, rok później Malakkę, w 1515 roku Ormuz, miasto położone u wejścia do Zatoki Perskiej. W 1529 roku na podstawie układu zawartego z Hiszpanią w Saragossie uzyskano Moluki. Wkrótce potem rozszerzono posiadłości Portugalii we wschodnich Indiach i na Cejlonie. W 1557 roku założono stałą faktorię handlową w Chinach (Makau). Królowie z dynastii Aviz byli uważani za najbogatszych monarchów Europy. Rozwijali na wielką skalę import złota, cukru, przypraw korzennych, specjalnych gatunków drewna, kości słoniowej, niewolników. Portugalia pod ich rządami osiągnęła apogeum świetności. Była pośrednikiem handlu między Europą a Afryką i wyspami atlantyckimi, a następnie także między Europą a Azją i Europą a Ameryką. Królowie z dynastii Aviz dążyli do unifikacji całego Półwyspu Iberyjskiego pod swoim berłem. Po śmierci króla Kastylii Henryka IV w 1474 roku podjęli próbę zdobycia tamtejszego tronu. Zakończyła się ona porażką króla Portugalii Alfonsa V "Afrykańczyka" w bitwie pod Toro w 1476 roku. Po podpisaniu traktatu pokojowego z Kastylią w Alcaęovas w 1479 roku prowadzili politykę trwałej przyjaźni z Królami Katolickimi - Ferdynandem i Izabelą I oraz ich sukcesorami z dynastii Habsburgów. Następcy Alfonsa V "Afrykańczyka" zawierali związki małżeńskie z rodziną królewską panującą w Hiszpanii, które miały doprowadzić do unii iberyjskiej. Bliski realizacji tych zamierzeń był król Manuel I "Wielki", mąż Izabeli, najstarszej córki Ferdynanda i Izabeli I. Wiosną 1498 roku, po śmierci brata swej żony, księcia Jana, został zaprzysiężony jako następca tronów Kastylii i Aragonii. Zjednoczenie tych królestw z Portugalią, niemal przesądzone, pokrzyżowała jednak seria zgonów w rodzinie króla Manuela I. Jeszcze w 1498 roku zmarła przy porodzie jego żona Izabela, a w 1500 roku dwuletni synek pary królewskiej Michał, prawny spadkobierca trzech monarchii iberyjskich. W ciągu XVI wieku nadal zawierano małżeństwa między przedstawicielami dynastii Aviz a władcami hiszpańskimi. Cesarz Karol V (Karol I hiszpański) ożenił się w 1526 roku z Izabelą, pierworodną córką króla Manuela I, a król Portugalii Jan III "Pobożny" w tym samym okresie pojął za żonę młodszą siostrę cesarza, Katarzynę. Następnie Filip II, późniejszy król Hiszpanii, ożenił się w 1543 roku z Marią, pierworodną córką Jana III, gdy tymczasem siostra Filipa II, Joanna, wyszła w 1552 roku za księcia Jana (syn Jana III "Pobożnego"), spadkobiercę tronu Portugalii. Jedyny syn tej ostatniej pary, Sebastian, urodzony w 1554 roku (kilka tygodni po przedwczesnym zgonie ojca), uzyskał koronę Portugalii w 1557 roku. Jego bezpotomna śmierć w walkach z muzułmanami pod Kasr-el-Kebir w Maroku 4 sierpnia 1578 roku otworzyła drogę do unii iberyjskiej. Następcą Sebastiana na tronie portugalskim został w 1578 roku ostatni męski przedstawiciel dynastii Aviz - sędziwy i schorowany arcybiskup Lizbony, kardynał Henryk (panował w latach 1512-1580). Był on szóstym synem Manuela I "Wielkiego". Po śmierci Henryka rządy w Portugalii objął w 1581 roku król Hiszpanii z dynastii Habsburgów, Filip II, po kądzieli wnuk Manuela I "Wielkiego". Przedstawiciele dynastii Aviz odznaczali się bujną naturą i pozostawili liczne potomstwo ze związków z konkubinami. Od Alfonsa (zmarł w 1461 roku), nieślubnego syna króla Jana I "Wielkiego", wywodzili się książęta Braganęa, którzy uzyskali tron Portugalii w 1640 roku. Nieślubnym synem infanta Ludwika (trzeciego syna króla Manuela I "Wielkiego") był Antoni (żył w latach 1531-1595), przeor zakonu rycerskiego Crato, proklamowany królem Portugalii w czerwcu 1580 roku w Lizbonie. Pobity 25 sierpnia 1580 roku przez wojska hiszpańskie pod Lizboną, zbiegł do Francji i zamieszkał w Paryżu, gdzie zmarł. Ostatnim bastionem zwolenników Antoniego były Wyspy Azorskie, które poddały się monarsze hiszpańskiemu dopiero w 1583 roku.