Joanna I "Joanna z Konstantynopola" de Dampierre Flandryjska (urodzona we Flandrii, około 1295 roku, zmarła we Francji, we wrześniu 1374 roku) herb
Córka Ludwika I de Dampierre Flandryjskiego, hrabiego de Nevers i de Rethel i Joanny I de Rethel, hrabiny Rethel, córki Hugona IV, hrabiego de Rethel.
Politycznie wpływowa księżna Bretanii od 30 kwietnia 1341 roku do 16 września 1345 roku.
W 1329 roku w Chartres poślubiła Jana IV Robertyng-Capet-Dreux-Montfort (urodzony w zamku Hennebont, w 1295 roku, zmarł w zamku Hennebont, 16 września 1345 roku), hrabiego de Montfort-Amaury, księcia-pretendenta do tronu Bretanii, VII (V) hrabiego de Richmond.
Większą część swojego życia poświęciła obronie praw męża, a później syna do księstwa, które zostało zakwestionowane przez ród Blois podczas wojny o sukcesję bretońską. Znana ze swojej ognistej osobowości Joanna przewodziła sprawie Montfortystów po schwytaniu jej męża i rozpoczęła walkę, wykazując się znacznymi umiejętnościami jako dowódca wojskowy.
Wkrótce po schronieniu się w Anglii, na rozkaz króla Edwarda III, została zamknięta w zamku Tickhill.
Kronikarz Jean Froissart bardzo chwalił Joannę za odwagę i energię. Ze względu na jej wyczyny przywódcze David Hume opisał ją jako "najbardziej niezwykłą kobietę swoich czasów".
Joanna była córką Ludwika I, hrabiego Nevers i Joanny I, hrabiny Rethel oraz siostrą Ludwika I, hrabiego Flandrii. Poślubiła Jana z Monfort w marcu 1329 roku. Jan z Monfort domagał się tytułu księcia Bretanii, choć jego roszczenie zostało zakwestionowane przez Joannę z Penthievre i jej męża, Karola z Blois. Joanna i Jan mieli:
Jan IV (V) "Zdobywca" (urodzony w 1340 roku, zmarł w Nantes, 1 listopada 1399 roku), książę Bretanii, po nim potomstwo,
Joanna Bretońska (urodzona w 1341 roku, zmarła 20 października 1399 roku), żona: Ralpha de Basseta (urodzony między 1334 a 1335 rokiem, zmarł 10 maja 1390 roku), III barona de Basseta of Drayton.
Kiedy Jan III, książę Bretanii, zmarł bezdzietnie 30 kwietnia 1341 roku, pozostawił po sobie kontrowersyjny spór o sukcesję. Przez wiele lat zabiegał o to, aby dzieci jego macochy, Yolandy z Dreux, nie odziedziczyły księstwa, m.in. o unieważnienie jej małżeństwa z ojcem. W tym czasie ogłosił, że jego spadkobiercą zostanie jego siostrzenica Joanna z Penthievre. Jednak na krótko przed śmiercią pogodził się ze swoim przyrodnim bratem Janem z Monfort i wskazał, że to on ma być jego następcą. Tak więc po śmierci księcia Jana III istniało dwóch rywalizujących ze sobą pretendentów do Bretanii: ród Montfort, na którego czele stał Jan z Montfort i jego żona Joanna, oraz ród Blois, na którego czele stali Karol z Blois i jego żona Joanna z Penthievre. Natychmiast rozgorzała wojna między Anglią a Francją o schedę po nim.
Jan z Montfort udał się do Paryża, aby zostać przesłuchanym przez króla Francji Filipa VI. Filip był wujem Karola ze strony matki i uwięził Jana, mimo że dał mu obietnicę bezpiecznego postępowania. Filip i sądy francuskie uznały następnie Joannę i Karola za prawdziwych spadkobierców księstwa.
Większość bretońskiej szlachty poparła Joannę i Karola. Janowi udało się jednak opanować Nantes. W Limoges zagarnął książęce skarby. W połowie sierpnia opanował większość Bretanii, w tym trzy najważniejsze miasta - Nantes, Rennes i Vannes. Na tym skończyły się sukcesy Jana.
W październiku 1341 roku przegrał bitwę z Karolem pod Champtoceaux. Schronił się w Nantes, skąd wygnali go mieszczanie. Karol zaproponował mu rozmowy pokojowe, ale gdy te nie przyniosły rozstrzygnięcia rozkazał uwięzić przeciwnika. Wojnę kontynuowała w imieniu Jana jego żona, Joanna Flandryjska.
Joanna ogłosiła, że jej synek jest przywódcą frakcji Montfortystów. Zebrała armię i zdobyła Redon. Stamtąd udała się do Hennebont, aby przygotować je do oblężenia. Karol z Blois przybył w 1342 roku i oblegał miasto. Następnie wysłała Amaury'ego de Clissona, aby poprosił króla Anglii Edwarda III o pomoc. Edward chciał to dać, ponieważ ubiegał się o koronę francuską dla siebie i dlatego był w sprzeczności z Filipem. Gdyby udało mu się pozyskać Bretanię jako sojusznika, byłoby to wielką zaletą dla przyszłych kampanii. Przygotował statki pod dowództwem Sir Waltera Manny'ego do odciążenia oblężenia.
Podczas oblężenia Hennebont chwyciła za broń i ubrana w zbroję prowadziła obronę miasta, zachęcając ludność do walki, a kobiety namawiając, aby "obcięły spódnice i wzięły bezpieczeństwo we własne ręce". Kiedy spojrzała z wieży i zobaczyła, że obóz wroga był prawie niestrzeżony, poprowadziła trzystu ludzi do szarży, spaliła zapasy Karola i zniszczyła jego namioty. Potem stała się znana jako "Jeanne la Flamme". Kiedy frakcja Blois zorientowała się, co się dzieje, odcięła jej odwrót do miasta, ale ona i jej rycerze pojechali do Brześcia, ciągnąc ze sobą część sił Blois. Po zabezpieczeniu Brześcia zebrała dodatkowych zwolenników i potajemnie wróciła do Hennebont, unikając sił Blois i ponownie wkraczając do miasta ze swoimi posiłkami.
Karol z Blois próbował głodzić mieszkańców Hennebont. Podczas długiego spotkania biskup Leon próbował przekonać Joannę do poddania się, ale z okna widziała podpływającą flotę Waltera Manny'ego z Anglii. Hennebont został wzmocniony siłami angielskimi i wytrzymał. Karol został zmuszony do odwrotu, ale próbował odizolować Joannę, zajmując inne miasta w Bretanii. Po powrocie ponownie nie udało mu się schwytać Hennebonta. Działania Edwarda zaniepokoiły Francuzów, którzy zaangażowali się bardziej w wojnę. Karol de Blois odbił Rennes i Vannes.
Joanna popłynęła do Anglii, aby szukać dalszych posiłków u króla Edwarda, które zapewnił, ale flota angielska została przechwycona w drodze do Bretanii przez sojusznika Karola z Blois, Ludwika de La Cerda. W zaciętej bitwie marynarze i rycerze starli się wręcz, gdy ludzie Louisa próbowali wejść na statek Joanny. Według Froissarta Joanna osobiście walczyła "z sercem lwa, a w dłoni dzierżyła ostrą glewię, którą walczyła zaciekle". Ostatecznie siły angielskie odbiły statki Louisa i zacumowały w pobliżu Vannes. Jej siły następnie zdobyły Vannes, oblegały Rennes i próbowały przełamać oblężenie Hennebont.
Od tego momentu Joanna odgrywała niewielką bezpośrednią rolę w walkach, ponieważ jej frakcja była teraz dowodzona przez angielskich watażków. Ponieważ żadna ze stron nie była w stanie odnieść zdecydowanego zwycięstwa, na mocy rozejmu Malestroit z 16 stycznia 1343 roku jej mąż Jan został zwolniony (1 września 1343 roku), a działania wojenne miały ustać do 1346 roku. W tym czasie zamierzano rozstrzygnąć sprawę sukcesji bretońskiej. Później został ponownie uwięziony, ale uciekł i wznowił konflikt.
Karol de Blois wznowił wojnę i odnosił w niej coraz większe sukcesy. W marcu 1345 roku Jan uciekł do Anglii. Latem powrócił do Bretanii na czele angielskiej armii. W lipcu spróbował zdobyć Quimper, ale Karolowi udało się przełamać oblężenie. Jan wycofał się do Hennebont, gdzie zachorował. Zmarł tam 16 wrzesnia 1345 roku.
Kiedy jej mąż zmarł w 1345 roku w środku wojny, ponownie została przywódczynią partii Montfort, która broniła praw jej syna Jana V przed rodem Blois. W 1347 roku działające w jej imieniu wojska angielskie pojmały w bitwie Karola z Blois.
W tym czasie Joanna i jej syn mieszkali w Anglii. W Anglii, początkowo powitana z honorami, została później zamknięta na rozkaz króla Edwarda III i resztę życia spędziła w zamku Tickhill i gdzie indziej. Król Edward III powierzył ją do 1346 roku opiece Sir Williama Franka, Thomasa Haukestona (zmarł w 1357 roku), Johna Delvesa (zmarł w 1370 roku), a wreszcie wdowie po nim Isabelli i Godfreiowi Foljambe. Arthur de la Borderie przypisał jej uwięzienie chorobie psychicznej, ale nowsze badania nie wykazały żadnych dowodów na to, że była szalona. Jest mało prawdopodobne, aby "Warmer" (Warnier?) de Giston, wspomagany przez swego wieśniaka, ryzykował poważnym skompromitowaniem się, zabierając ją z zamku w 1347 roku i próbując z nią uciec, gdyby była chora psychicznie. Prawdopodobnie Edward III uwięził ją w celu powiększenia własnej władzy w Bretanii.
Żyła wystarczająco długo sprawując w imieniu 4-letniego synka, prowadziła wojnę w trakcie której popadła w obłęd. W 1364 roku doświadczyła ostatecznie zwycięstwa swojego syna Jana IV, księcia Bretanii nad dynastią Blois, nigdy jednak nie wróciła do księstwa. Ostatnia wzmianka o księżnej i jej opiekunce pochodzi z 14 lutego 1374 roku. Wydaje się, że zmarła w tym samym roku.
Joanna była później znana jako prototyp kobiety walecznej w Bretanii i mogąca mieć wpływ na Joannę d'Arc. Jean Froissart powiedziała, że "miała odwagę mężczyzny i serce lwa". David Hume opisał ją jako "najbardziej niezwykłą kobietę swoich czasów". Wiktoriańskie feministki również cytowały ją jako wzór do naśladowania. Harriet Taylor Mill w swoim eseju "Uwłaszczenie kobiet" wymienia ją jako jedną z "bohaterskich chatelain" średniowiecza. Amelia Bloomer również wymienia ją jako jedną z "bohaterskich kobiet" swojej epoki. Pierce Butler powiedział, że jest ona "znana nam dzięki entuzjastycznym zapisom Froissarta jako amazonka, ale prawie wcale nie znana jako kobieta". Doszedł do wniosku: "W tych cechach, które podziwiała rycerskość, była niewątpliwie kobietą niezwykłą: odważną i waleczną osobiście, z głową planującą śmiałe wyczyny i sercem, które przeprowadziło ją przez gęste niebezpieczeństwo; impulsywna i hojna, władczyni z wolnej ręki i wielbicielka tych rycerskich czynów śmiałości u innych, którymi tak chętnie dzieliła się w sobie... Nie da się czytać jej historii bez entuzjazmu, a jednak chciałoby się poznać tę kobietę bliżej zanim udzielił bezgranicznej pochwały hrabinie, która była warta mężczyzny w walce" i "która miała serce lwa".
Żródła:
Joanna of Flanders w "WikipediA"; tłumaczenie: Bogdan Pietrzyk
Joanna Flandryjska w "KOBIETY U WŁADZY"; autor: Sebastian M. Kotlarz
Jeanne de Nevers w "Geni"; tłumaczenie: Bogdan Pietrzyk
19-11-2023