Brzetysław I Przemyślid (urodzony najpóźniej przed połową 1002 roku, zmarł w Chrudim, 10 stycznia 1055 roku) herb
Syn Oldrzycha (Udalryka) Przemyślida, księcia Czech i Bożeny N.
Książę Moraw od 1029 roku do 1033 roku i od 9 listopada 1034 roku do 10 stycznia 1055 roku. Książę Czech od 9 listopada 1034 roku do 10 stycznia 1055 roku. Książę śląski, Małopolski i Wielkopolski od 1038 roku do 1041 roku.
W Ołomuńcu 1031 roku (lub wg innych w 1029 roku) poślubił Judytę Liudolfing ze Schweinfurtu (czes. Jitka ze Svinibrodu) (urodzona około 990 roku, zmarła 2 sierpnia 1058 roku), córkę Henryka Liudolfing, hrabiego Schweinfurtu i Gerbergi Wetterau von Gleiberg, córki Heriberta I Wetterau von Gleiberg, hrabiego Kinziggau.
Data urodzenia Brzetysława I nie jest znana. Kronikarz Kosmas z Pragi opisał je pod rokiem 1002, ale pod tą datą opisał zdobycie Pragi przez Polaków oraz oślepienie Jaromira. Czeski historyk Vaclav Novotny datował narodziny Brzetysława I na rok 1005; inni badacze skłaniają się do około 1012 roku.
W 1030 roku dowodził oddziałami czeskimi uczestniczącymi w nieudanej wyprawie niemieckiej na Węgry. Jeszcze za rządów swego ojca, wykorzystując kryzys monarchii piastowskiej za panowania Mieszka II Piasta, w 1029 roku, wspólnie z Węgrami odzyskał dla Czech Morawy, gdzie wbrew woli cesarza Konrada II panował nimi do 1031 roku.
Po jego śmierci objął tron czeski za zgodą stryja Jaromira. Dążył do wzmocnienia państwa, przeprowadził reformę monetarną (wprowadzenie grzywny praskiej).
Dalekosiężne plany Brzetysława I, natrafiły na wyjątkowo podatny grunt. Królestwo Polskie, rządzone do 1034 roku przez Mieszka II, upadło pod naporem reakcji pogańskiej, najazdów i sporów możnowładców. Opuszczone przez legalnego władcę stanowiło idealny łup dla sąsiadów, wakując jednocześnie rolę hegemona w Europie Wschodniej. Zamiarem Brzetysława było nie tylko przejęcie schedy po zrujnowanym sąsiedzie, lecz także stawienie czoła znacznie groźniejszemu rywalowi - Cesarstwu Niemieckiemu.
Kariera Brzetysława zaczęła się w 1030 roku, kiedy dowodził wojskami czeskimi wspomagającymi cesarza w wojnie ze Stefanem I królem Węgier. Wykorzystując załamanie się państwa polskiego za czasów Mieszka II, w 1029 roku opanował Morawy, w których rządził wbrew stanowisku cesarza Konrada. W 1031 roku pojął za żonę, porwaną z klasztoru, Judytę ze Szweinfurtu, córkę Henryka, hrabiego Schwenifurtu. Miał pięciu synów: Spitygniewa II (zmarł w 1061 roku), Wratysława II (zmarł w 1092 roku), Konrada I (zmarł w 1092 roku), Jaromira Gebharda (zmarł w 1089 roku) i Ottona I "Pieknego" (zmarł w 1087 roku).
W 1033 roku władzę w Czechach na krótko przejął brat Udalryka, Jaromir, zmuszając Brzetysława do wygnania. Jednak, po śmierci stryja Jaromira w 1035 roku, upomniał się o swoje dziedzictwo i zasiadł na książęcym tronie. Jego panowanie przyniosło osłabionej dynastii Przemyślidów możliwość odbudowania swojej pozycji. Zbrojnie najechał Polskę zapewne w 1038 lub 1039 roku, rabując ogromne bogactwa, niszcząc siedziby biskupie w Poznaniu, Kruszwicy, a nawet stolicę kraju i arcybiskupstwa Gniezno oraz wywiózł do Pragi relikwie św. Wojciecha i jego brata Radzima-Gaudentego oraz pięciu braci męczenników. Ograbił katedrę w Gnieźnie i uprowadził znaczną część ludności. Kościół w arcybiskupim grodzie popadł w taką ruinę, że zagnieździły się w nim dzikie zwierzęta. Żołnierze czescy zburzyli w Poznaniu sakralne budowle wzniesione przez Mieszka I na uroczystość chrztu oraz splądrowali jego grobowiec. Brzetysław zrujnował również świetny zamek i kościół kamienny na wyspie jeziora Lednickiego. Z Giecza, którego ludność poddała się bez walki, przesiedlił licznych rzemieślników do Czech, do miejscowości zwanej odtąd Hedčany (od czeskiej nazwy Giecza - Hedeč). W drodze powrotnej do Czech zagarnął Śląsk i Małopolskę, co w późniejszym okresie doprowadziło do zaognienia stosunków z Kazimierzem "Odnowicielem".
Wojska Brzetysława poszły dalej w głąb Wielkopolski. Czesi zdobyli i spalili Poznań. W tamtejszej katedrze zburzyli groby przodków Kazimierza - pradziada Mieszka I, dziada Bolesława "Chrobrego" i ojca Mieszka II. Jednak głównym celem wyprawy było stołeczne Gniezno. Jak pisze Kosmas, Czesi bez problemu zajęli miasto i gród. Nie było komu obsadzić umocnień i zorganizować skutecznej obrony. Miasto na skutek kolejnych wstrząsów politycznych i społecznych było po prostu wyludnione. Brzetysław na czele możnowładców wszedł do gnieźnieńskiej archikatedry. Tu znajdował się najdroższy skarb, dla którego przedsięwzięto całą wyprawę - "ciało najbardziej błogosławionego Wojciecha męczennika. [...] Weszli w progi świętego kościoła - relacjonuje Kosmas - i wszelką zdobycz za nic mając, żądali wydania im samych tylko drogich szczątków świętego ciała". Dziś może dziwić urządzanie wyprawy wojennej, by zdobyć relikwie. Jednak Brzetysław doskonale wiedział, co robi. W 973 roku czeska Praga stała się stolicą biskupią, podporządkowaną metropolii mogunckiej. Jednak ambicją kolejnych władców Czech było utworzenie samodzielnej prowincji kościelnej dla swego kraju, czyli stworzenie sieci biskupstw podporządkowanych arcybiskupstwu praskiemu. Polsce udało się to w roku 1000 (arcybiskupstwo w Gnieźnie i biskupstwa w Krakowie, Kołobrzegu i Wrocławiu). Własna prowincja uniezależniałaby Czechy od Niemiec w ważnym, kościelnym, wymiarze. Był tylko jeden problem - aby przekształcić diecezję w archidiecezję niezbędne było złożenie pod ołtarzem katedry świętych relikwii. Stąd cała wyprawa. Oczywiście rabunek relikwii był czystym bezprawiem, który narażał świętokradcę na bardzo poważne konsekwencje.
Brzetysław jednak, jeśli wierzyć Kosmasowi, miał w końcu uzyskać zgodę na przeniesienie czcigodnych szczątków od... samego Wojciecha. Co prawda początkowo męczennik stawiał opór - bezbożnicy, którzy próbowali otworzyć grób świętego, mieli na kilka godzin stracić mowę i wzrok. W końcu jednak miał ukazać się Czechom i zgodzić na powrót w rodzinne strony. O właściwy przebieg "przeprowadzki" świętego miał zadbać specjalnie zabrany na tę okazję na wyprawę biskup praski Sewer. Jako swego rodzaju bonus Czesi wywieźli z Gniezna jeszcze inne relikwie. Do Pragi zabrano szczątki świętych Pięciu Braci Polskich (benedyktynów, którzy zginęli śmiercią męczeńską w 1003 roku). Brzetysław zagrabił też zwłoki przyrodniego brata św. Wojciecha, pierwszego arcybiskupa na stolicy gnieźnieńskiej Radzima - Gaudentego. Nie był (i nie jest) on uznany oficjalnie za świętego, lecz jego kult był w Czechach bardzo popularny.
23 sierpnia 1039 roku w uroczystej procesji do praskiej katedry wniesiono relikwie. Czeski kronikarz zanotował, że oprócz nich w pochodzie niesiono najcenniejsze łupy. Był wśród nich złoty krucyfiks, ofiarowany świątyni gnieźnieńskiej przez Mieszka I. Miał on ważyć trzy razy tyle co jego fundator. Niesiono również "trzy ciężkie płyty ze złota, które były położone koło ołtarza, gdzie spoczywało święte ciało. Największa płyta, pięć łokci (czyli ok. trzech metrów) długa i dziesięć dłoni (ok. dwóch metrów) szeroka, była bardzo ozdobiona drogimi kamieniami i kryształowymi bursztynami, a na skraju której ten wiersz był napisany? Waży to dzieło aż trzysta grzywien (ponad 15 kg) złota". Dalej na stu wozach transportowano olbrzymie dzwony i "wszystek skarb Polski". Bogactwo czeskich zdobyczy, nawet jeśli trochę przesadzone, pokazuje jak zamożnym państwem była Polska.
Sukcesy w polityce zewnętrznej skłoniły Brzetysława I do podjęcia próby uniezależnienia się od cesarstwa, co doprowadziło do wyprawy zbrojnej cesarza w 1041 roku i ukorzenia się w tym samym roku przed Henrykiem III. Brzetysław przy tej okazji stracił zaufanie cesarskie, na czym skorzystała Polska. Podjął próbę utworzenia niezależnej organizacji kościelnej dla Czech, ale wpływ cesarza i skargi polskiego episkopatu unicestwiły jego zamiary. W październiku 1041 roku, na zjeździe w Ratyzbonie, musiał się jednak ukorzyć przed cesarzem Henrykiem III, padł na kolana przed Henrykiem III, niezadowolonym z nadmiernego wzmocnienia pozycji Brzetysława I, prosząc o miłosierdzie, przynosząc trybut i hojne dary. Cesarz przyjął od niego przysięgę wasalną i oddał Czechy jako lenno. Ku rozczarowaniu Kazimierza Odnowiciela do Polski nie powróciły zagarnięte przez Brzetysława ziemie. Łagodne potraktowanie niepokornego księcia było spowodowane zbliżającą się wyprawą węgierską, na którą cesarz potrzebował czeskich posiłków. W tym upokorzony książę widział szansę na utrzymanie swojej pozycji, odtąd wiernie stając u boku Henryka na wszystkich jego wyprawach.
Tymczasem Kazimierz "Odnowiciel", wzmocniony sojuszem z Jarosławem "Mądrym", nie zamierzał rezygnować ze swoich praw do Śląska. Od 1040 roku organizował wyprawy zbrojne, mające na celu przywrócenie monarchii piastowskiej dawnego kształtu. W 1054 roku Henryk III postanowił wreszcie uśmierzyć polsko-czeski konflikt i podzielił sporny obszar. Znaczna część Śląska przypadła Polsce, w zamian zaś Kazimierz zobowiązał się wypłacać Brzetysławowi trybut. Tym samym ambitny czeski książę został pozbawiony swoich wojennych zdobyczy.
W następnych latach Brzetysława I, okazując swą lojalność wobec cesarstwa, towarzyszył Henrykowi III w jego wyprawach na Węgry (1042, 1044, 1051), co zaowocowało przyłączeniem na krótki czas zachodniej części Słowacji wraz z grodem Bratysławą. Cesarz nakazał mu jednak zwrócenie Polsce Śląska (rekompensatą miał być płacony przez Polskę trybut), co zostało zatwierdzone 1054 roku na zjeździe w Kwedlinburgu.
Panowanie Brzetysława I oznaczało ostateczną konsolidację państwa Przemyślidów. Około 1050 roku Brzetysława I zreformował mennictwo, wprowadził grzywnę praską jako podstawową jednostkę wagi, według której bito i frzeliczano pieniądze. Wydał, prawdopodobnie w Gnieźnie, dekrety, poświęcone głównie egzekwowaniu zasad związanych z chrystianizacją kraju, zawierające m.in. zakaz poligamii, pracy i odbywania targów w dni świąteczne. Przepisy te, znane z Kroniki Kosmasa, stanowią jeden z najstarszych przykładów prawodawstwa u Słowian. Uregulował sprawę następstwa tronu na zasadzie senioratu, co zapoczątkowało po jego śmierci rozbicie dzielnicowe Czech oraz podział dynastii Przemyślidów na linię czeską i morawską.
Mimo wielkich starań, Brzetysławowi I nie udało się zapewnić Czechom pozycji hegemona na Słowiańszczyźnie. Niewątpliwie był to władca ambitny i energiczny. Jego osiągnięcia okazały się jednak nietrwałe na skutek konfliktu interesów z Rzeszą. Ta za wszelką cenę dążyła do utrzymania równowagi między sąsiadami. Sukcesu militarnego i zwycięstwa nie udało się przekuć na realne korzyści. Podczas pertraktacji między zwaśnionymi stronami w 1041 roku Brzetysław był już pozbawiony większości kart przetargowych. Polska pod rządami Kazimierza "Odnowiciela" umacniała swoją pozycję, stanowiąc nowe zagrożenie dla Czech. Walki o tron na Węgrzech pozbawiły Brzetysława cennego sojusznika. Działania księcia budziły też opór możnowładztwa. Widząc tę słabość cesarz zdecydował się na ostateczne rozstrzygnięcie. 15 sierpnia 1041 roku wojska niemieckie wkroczyły do Czech i bez większych trudności dotarły pod Pragę. W tym wypadku oblężonemu księciu pozostało już tylko jedno rozwiązanie.
Brzetysław zmarł 10 stycznia 1055 roku, pozostawiając księstwo czeskie w podobnym stanie posiadania, jak w momencie objęcia tronu. Brzetysław zmarł przekazując tron najstarszemu synowi Spitygniewowi, co miało podstawy w wydanym wcześniej testamencie ustanawiającym seniorat w Czechach. Trzej młodsi synowie osiedli na Morawach; zapoczątkowało to rozbicie dzielnicowe w Czechach, a dynastia Przemyślidów podzieliła się na linie czeską i morawską (podział przetrwał do przełomu XII i XIII wieku).
Pochowany w Katedrze św. Vet w Pradze.
Żródła:
"Poczet książąt i królów Czech" - autor: Przemysław Jaworski
"BIOGRAMY KSIĄŻĄT I MARGRABIÓW MORAW" - autor: Przemysław Jaworski
Brzetysław I w "Wikipedii"
Brzetysław I - czeska droga do hegemonii w "HISTMAG.ORG"
29-11-2020