Ferdynand (II) Habsburg (urodzony w Linz, 14 czerwca 1529 roku, zmarł w Innsbruck, 24 stycznia 1595 roku) herb
Drugi syn Ferdynanda I Habsburga, arcyksięcia Austrii, księcia Krainy, księcia Karyntii, księcia Styrii, hrabiego, regenta Czech, króla Czech, księcia wrocławskiego, króla Węgier i Chorwacji, króla Niemiec, cesarza Rzymskiego Narodu Niemieckiego, landgrafa Górnej i Dolnej Alzacji, księcia raciborskiego, księcia opolskiego i Anny Jagiellonki, córki Władysława II "król dobrze" Jagiellończyka, króla Czech i Węgier.
Arcyksiążę-hrabia Tyrol i hrabia Vorlande (Vorarlberg, Breisgau, Burgau) od 25 lipca 1564 roku do 24 stycznia 1595 roku. Namiestnik Czech od 1547 roku do 25 lipca 1564 roku, pretendent do korony polskiej w 1575 roku i w 1587 roku.
Potajemnie w Bresnice 7/14 stycznia 1557 roku (oficjalnie w 1576 roku) poślubił Filippina (Philippine) Welser (urodzona w Augusburgu, w 1527 roku, zmarła w Schloss Ambras, Innsbruck w Tyrolu, 13 kwietnia 1580 roku), księżną von Zinneburg, księżną zu Ambras und Hohenberg, córkę Franza (Friedricha) Welser, kupca z Augsburga i patrycjusza i Anny, baronowej von Zinnenburg (ur Adler). W Innsbruck, 14 maja 1582 roku poślubił Annę Katarzynę Gonzaga (urodzona w Mantui, 17/27 stycznia 1566 roku, zmarła w Innsbruck, 3 sierpnia 1621 roku), córkę Wilhelma I Gonzagi, księcia Mantui, markiza del Monferrato, I księcia del Monferrato i Eleonory Habsburg, córki Karola Habsburga, arcyksięcia Styrii.
Urodził się w Linzu (obecnie stolica Górnej Austrii) 14 czerwca 1529 roku. Dzieciństwo spędził pod opieką matki, która nadzorowała jego wykształcenie i wychowanie. Już w 1541 roku rodzice Ferdynanda podjęli na dworach europejskich (m.in. Francji, Anglii oraz Królestwa Polskiego) starania o znalezienie odpowiedniej kandydatki na żonę dla niego. Plany matrymonialne rozbijały się jednak o niechęć samego zainteresowanego.
Od najmłodszych lat był ulubieńcem ojca, który w 1547 roku mianował osiemnastoletniego wówczas Ferdynanda namiestnikiem Czech. Kraje korony św. Wacława, obejmujące Czechy, Morawy i Śląsk, przeszły we władanie Habsburgów po śmierci dotychczasowego króla Czech oraz Węgier, Ludwika Il Jagiellończyka (syna króla Władysława, a brata żony Ferdynanda I), poległego w bitwie z Turkami pod Mohaczem w 1526 roku. Będąc namiestnikiem Czech, młody Habsburg prowadził politykę centralizacji władzy kosztem ograniczenia interesów miejscowego możnowładztwa i mieszczaństwa. Będąc przedstawicielem dynastii uznawanej powszechnie za katolicką i zdecydowanie wrogą protestantom, podjął również walkę z reformacją, która w krajach korony św. Wacława miała silne oparcie w tradycji husyckiej (ruchu religijno-społecznym zainicjowanym przez czeskiego reformatora, Jana Husa, spalonego na stosie podczas soboru w Konstancji w 1415 roku), reprezentowanej przez kościół braci czeskich (ruch religijny założony przez odłam husytów - taboryłów). Dzięki zwycięstwom katolików w Niemczech udało mu się na pewien czas spacyfikować ruchy reformacyjne i doprowadzić edyktem z 1548 roku do wypędzenia braci czeskich z podległego sobie terytorium. Osiem lat później Ferdynand był jednym z inicjatorów sprowadzenia do Czech jezuitów (zakon ten, nazywany również Towarzystwem Jezusowym, założył w 1534 roku Ignacy Loyola i miał za zadanie walkę z reformacją).
Pozostając nadal zarządcą Czech, Ferdynand w latach 1551-1553 uczestniczył przy boku ojca w wojnie z Turcją, która toczyła się na obszarze Węgier. W latach następnych kilkakrotnie towarzyszył swej siostrze, Katarzynie (od 1553 roku żonie króla polskiego, Zygmunta Il Augusta i siostrze zmarłej w 1545 roku Elżbiety, pierwszej żony Zygmunta II Augusta), w podróżach do Królestwa Polskiego, a także przy przeprowadzce do Linzu w 1567 roku, gdzie zamieszkała po opuszczeniu kraju męża.
Namiestnictwo Ferdynanda w Czechach trwało do 1564 roku. W tym roku zmarł bowiem ojciec i Ferdynand wraz z braćmi podzielił się ojcowskim dziedzictwem. Starszy brat, Maksymilian Il, który został cesarzem, objął we władanie kraje korony św. Wacława oraz habsburską część Węgier; inny brat, Karol, otrzymał Styrię, Karyntię oraz Krainę; zaś Ferdynand objął rządy w przedniej Austrii i Tyrolu, tytułując się odtąd arcyksięciem tyrolskim.
W 1572 roku, po bezpotomnej śmierci ostatniego króla z rządzącej Królestwem Polskim od 1386 roku dynastii Jagiellonów, Zygmunta II Augusta i ukształtowaniu zasady tzw. wolnej elekcji (czyli wyboru króla przez ogół polskiej szlachty), dynastie europejskie, w tym Habsburgowie, rozpoczęły starania o uzyskanie polskiego tronu. Do pierwszej wolnej elekcji doszło w kwietniu i maju 1573 roku. Kandydatem Habsburgów był wówczas arcyksiążę Ernest (syn Maksymiliana II, bratanek Ferdynanda). Przegrał on jednak rywalizację o tron polski. Nie uzyskali go też król Szwecji, Jan III Waza, czy car Moskwy, Iwan IV "Groźny". Pierwszym elekcyjnym królem został wybrany 22 kwietnia 1573 roku kandydat francuski, Henryk Walezy. Wkrótce jednak, chcąc objąć władzę po zmarłym bracie, królu Francji, Karolu IX, Henryk Walezy (w nocy z 18 na 19 czerwca 1574 roku) potajemnie opuścił Polskę. Spowodowało to ostatecznie konieczność prze prowadzenia kolejnej elekcji, która rozpoczęła się w listopadzie 1575 roku.
Ferdynand II wystąpił wówczas jako kandydat do polskiej korony, wraz ze wspomnianym już bratankiem, Ernestem, oraz bratem, cesarzem Maksymilianem II. Kandydatów dynastii habsburskiej popierała głównie szlachta litewska oraz senatorzy, łącznie ze wszystkimi polskimi biskupami. Stronnictwu habsburskiemu przewodził biskup chełmiński, Wojciech Staroźrebski, a z osób wpływowych także wojewoda sieradzki, Albrecht Łaski; wojewoda wileński, Mikołaj Radziwiłł, oraz kasztelan wileński, Jan Chodkiewicz. Uzyskując jedynie niewielkie poparcie szlachty polskiej w pierwszym głosowaniu, Ferdynand wraz z arcyksięciem Ernestem postanowili zrezygnować z dalszej walki o tron polski na rzecz Maksymiliana II.
Decydująca batalia o koronę polską rozegrała się w grudniu 1575 roku. Mimo że 12 grudnia prymas Polski, Jakub Uchański, ogłosił królem Maksymiliana II, zdecydowana większość szlachty opowiedziała się za Anną Jagiellonką (siostrą Zygmunta Augusta), którą okrzyknięto trzy dni później królową Polski, wyznaczając jej na męża przeciwnika Habsburgów - wojewodę siedmiogrodzkiego, Stefana Batorego. Maksymilian wkrótce zmarł, a Stefan Batory 1 maja 1576 roku został koronowany w katedrze wawelskiej w Krakowie na króla Polski.
Po jego śmierci (12 grudnia 1586 roku) podczas kolejnej, trzeciej już wolnej elekcji, Ferdynand po raz drugi znalazł się wśród kandydatów dworu wiedeńskiego na króla Polski. Jego rywalami byli wówczas bratankowie, arcyksiążęta: Maksymilian, Ernest oraz Maciej. Na elekcji, która rozegrała się pod Warszawą w sierpniu 1587 roku kandydaturę Ferdynanda wraz z pozostałymi arcyksiążętami promowali posłowie księcia saskiego, Chrystiana, oraz wpływowy ród Zborowskich, przeciwników zmarłego monarchy i jego kanclerza, Jana Zamoyskiego.
Arcyksiążę nie był jednak głównym pretendentem Habsburgów do polskiego tronu. Potwierdziła to również niewielka liczba głosów, jaką uzyskał podczas głosowania w izbie senackiej 15 sierpnia 1575 roku. Nikłe poparcie zmusiło więc Ferdynanda i Macieja do zaprzestania dalszego ubiegania się o tron polski na rzecz głównego faworyta domu habsburskiego - arcyksięcia, Maksymiliana, którego Zborowscy i ich stronnicy obwołali królem 22 sierpnia 1587 roku. Ostatecznie władcą polskim został jednak syn króla Szwecji, Jana III, Zygmunt III Waza, obrany królem 19 sierpnia tegoż roku. Maksymilian próbował wprawdzie zbrojnie zająć polski tron, ale - pokonany przez kanclerza Jana Zamoyskiego w bitwie pod Byczyną (22 stycznia 1588 roku) i następnie wzięty do niewoli - musiał się zrzec w 1589 roku (na mocy układu będzińsko-bytomskiego) swych pretensji do tronu Rzeczpospolitej.
Po zakończonych porażką zmaganiach o koronę polską Ferdynand powrócił do Tyrolu, gdzie zajął się działalnością administracyjną i gospodarczą. W swoim ulubionym zamku w Ambras pod Innsbruckiem wybudował muzeum dla swych bogatych kolekcji różnych dzieł sztuki, broni oraz numizmatów, których zbieranie było jego pasją.
Zmarł w 1595 roku.
Był dwukrotnie żonaty. Pierwszą małżonkę, Filipinę Welser, pochodzącą ze sławnej augsburskiej rodziny kupiecko-bankierskiej, poznał w 1548 roku w Augsburgu i przez najbliższe dziewięć lat pozostawał z nią w nieformalnym związku, co z racji jej niedynastycznego pochodzenia wywołało poważne perturbacje polityczne i było przyczyną wielkiego skandalu na dworze cesarskim w Wiedniu. Ferdynand poślubił ją w 1557 roku, ale wiadomość o tym morganatycznym mariażu utrzymywano w wielkiej tajemnicy i dopiero w 1559 roku o związku małżeńskim syna dowiedział się cesarz Ferdynand I. Mimo swego oburzenia, ojciec nie podjął kroków zmierzających do zerwania małżeństwa, ale jednocześnie nie pozwolił na jego publiczne ogłoszenie. Nastąpiło to dopiero w 1576 roku, na cztery lata przed śmiercią Filipiny, z którą arcyksiążę miał kilkoro dzieci. Po śmierci pierwszej żony w 1582 roku Ferdynand poślubił księżniczkę mantuańską, Annę Katarzynę Gonzagę. Z tego związku doczekał się trzech córek: zmarłej po niespełna roku Anny (1583-1584), Marii (1584-1645) oraz Anny tyrolskiej, która w 1611 roku poślubiła cesarza Macieja.
Ferdynand był człowiekiem wykształconym, rzutkim, doskonałym politykiem, znanym ze słabości do kobiet i licznych skandali. Przez historyków uznawany jest za jednego z najbarwniejszych przedstawicieli dynastii habsburskiej w XVI wieku.
Żródła:
"SŁOWNIK WŁADCÓW POLSKI I PRETENDENTÓW DO TRONU POLSKIEGO" - Marcin Spórna, Piotr Wierzbicki.
27-11-2019