WIGÉRIDES
Limburg-Luksemburgowie
Dynastia panująca w panująca od 1070 roku w hrabstwie Limburgii, od 1247 roku w hrabstwie Luksemburga, od 1308 roku w Niemczech, od 1310 roku do 1437 roku w Czechach, w latach 1373-1415 w Brandenburgii, w latach 1387-1437 na Węgrzech. Nazwa pochodzi od rodowych posiadłości na pograniczu niemiecko-francuskim w Lotaryngii. Już na początku XI wieku przodkowie Luksemburgów podnieśli bunt przeciw swemu szwagrowi, cesarzowi Henrykowi II, chcąc zawładnąć biskupstwami w Metzu i Trewirze. W latach 1042-1047 Henryk z Luksemburga z nadania Henryka III władał księstwem bawarskim. Od 1083 roku Zygmunt nosił tytuł comes de Luccelemburc. Nabytki terytorialne i wzrost znaczenia przyszły jednak dopiero w XII wieku Henryk (I), zmarły w 1196 roku, posiadał Luksemburg, Namur, Durbuy i La Roche, po nim odziedziczyła je córka Ermesinda, która dzięki zapobiegliwości (m.in. poprzez małżeństwa) potrafiła skonsolidować dziedzictwo Luksemburgów, przekazując je synowi Henrykowi (II). Już jednak w następnym pokoleniu doszło do katastrofy, gdy Henryk (III) i jego trzej bracia padli w bitwie z Janem I z Brabancji pod Worringen w 1288 roku. Syn pokonanego, przyszły cesarz Henryk VII, ożeniony został w 1292 roku z córką zwycięzcy, Małgorzatą Brabancką. Przełom XIII i XIV wieku w żaden sposób nie zapowiadał przyszłej kariery rodu. Luksemburgowie pozostawali w tym czasie pod politycznym wpływem dworu francuskiego, a językiem francuskim posługiwali się w życiu codziennym (Henryk VII, syn Beatrycze z Avesnes, wychowany na dworze francuskim, jeśli znał język niemiecki, to z pewnością bardzo słabo). Francuskiemu poparciu, w najgorszym zaś razie bardzo przychylnej neutralności, Luksemburgowie zawdzięczali koronę niemiecką. Po zamordowaniu Albrechta I Habsburga w 1308 roku na opustoszały tron w Rzeszy Filip IV Piękny, król Francji, zamierzał wprowadzić Karola de Valois, ten jednak był nie do przyjęcia dla elektorów, obawiających się wzrostu znaczenia Kapetyngów. W tej sytuacji wysunięto kandydaturę Henryka Luksemburskiego, którą forsował jego brat, bardzo wpływowy arcybiskup trewirski Baldwin. Elektorzy dokonali jego wyboru w listopadzie 1308 roku; zdaje się, że z elekcji zadowolony był także Filip IV Piękny. Obu bowiem stronom wydawało się, że dokonując elekcji mało znaczącego feudała lotaryńskiego, wprowadzają w życie stary, welficki plan osłabienia władzy królewskiej w Rzeszy. Luksemburgowie zaś z pogranicznego zaścianka stawali się najważniejszą dynastią Europy. Wkrótce miało się okazać, że ich plany są daleko bardziej ambitne niż honorowe przywództwo w Rzeszy. Henryk VII przestrzegał wprawdzie zaprzysiężonych II układów, zawartych z książętami Rzeszy jeszcze przed swą elekcją, ale skierował swe zainteresowanie ku Wiochom, próbując wskrzesić dawne plany gibelinów. Wyprawa włoska, rozpoczęta w 1310 roku, zakończyła się fiaskiem (Henryk znalazł rywala w królu neapolitańskim Robercie i niespodziewanie zmarł w 1313 roku w czasie przygotowań do zdobycia Neapolu), ale przyniosła mu koronę lombardzką w 1310 roku i rzymską koronację w 1312 roku. Plany włoskie podejmowali potem także Jan Luksemburski i Karol IV. Królami rzymskimi po Hemyku VII byli również inni przedstawiciele Luksemburgów: Karol IV w latach 1346-1378, Wacław IV w latach 1376-1400, Jobst w latach 1410-1411 i Zygmunt w latach 1410-1437. Koronę cesarską przywdziewali Karol IV w 1355 roku i Zygmunt w 1433 roku. Jednakże nie władza w Rzeszy, czysto przecież honorowa, była największym osiągnięciem dynastii. Było nim opanowanie tronów czeskiego i węgierskiego, bowiem świadczyły o realnej sile i prestiżu domu luksemburskiego.
W 1310 roku, przy zdecydowanej inicjatywie Czechów, Henryk VII postanowił wykorzystać niepopularność ówczesnego króla czeskiego Henryka Karynckiego i wysłał do Pragi swego syna Jana (panował w latach 1310-1346), któremu ofiarowano koronę czeską. Zwycięska wyprawa luksemburska, zakończona koronacją Jana Luksemburskiego, zapoczątkowała rządy Luksemburgów w Czechach, trwające z przerwą spowodowaną rewolucją husycką do 1437 roku. W 1387 roku Luksemburgowie opanowali tron węgierski. Po wielu trudnościach syn Karola IV, Zygmunt Luksemburski (panował w latach 1387-1437), któremu wcześniej nie udało się przejąć korony polskiej, aż do swej śmierci panował na Węgrzech. Czechy i Węgry w wyniku przemian, jakie dokonały się w obu tych państwach na przełomie XIII i XIV wieku, nie nadawały się wprawdzie do wprowadzenia w nich nieograniczonej władzy monarszej, ale ze względu na swą międzynarodową pozycję sytuowały Luksemburgów na czele ówczesnych dynastii europejskich. W okresie swych największych triumfów Luksemburgowie posiadali poza koronami rzymską (z wyjątkiem Jana Luksemburskiego i przerwą w latach 1400-1410), czeską i węgierską, Morawy (Jan Henryk, zmarł w 1375 roku, syn Jana Luksemburskiego, po nim synowie Jobst, zmarł w 1411 roku, jako marchio et dominus Moraviae, i Prokop, zmarł w 1405 roku, jako marchio Moraviae iunior), Górne Łużyce (Jan, zmarł w 1396 roku, książę zgorzelecki, syn Karola IV), Brandenburgię (później Zygmunt Luksemburski przekazał ją Hohenzollernom), swe posiadłości rodowe hrabstwo Luksemburga, margrabstwo Arlon, hrabstwo La Roche, hrabstwo Durbuy, które Karol IV w 1354 roku podniósł do rangi księstwa (do 1383 roku władał nimi Wacław I, syn Jana Luksemburskiego) oraz Śląsk włączony do korony czeskiej za czasów Jana Luksemburskiego i Karola IV.
Wśród najwybitniejszych Luksemburgów wymienić trzeba przede wszystkim cesarza Karola IV, największego monarchę swych czasów, doskonałego polityka, wielkiego realistę, mecenasa kultury, władcę o bardzo szerokich zainteresowaniach intelektualnych, który doprowadził Luksemburgów na szczyty potęgi. Przypominał go pod wieloma względami, choć z pewnością obdarzony był mniejszym szczęściem, zmuszony do ciągłej improwizacji mistrz intrygi dyplomatycznej Zygmunt Luksemburski. Postacią bez korony, a tym samym z pewnością mniej znaną, był twórca potęgi domu luksemburskiego, arcybiskup trewirski Baldwin (zmarł w 1354 roku), być może najbardziej wpływowa osoba w Rzeszy w pierwszej połowie XIV wieku. Wreszcie na wyróżnienie zasługuje Jan Luksemburski, ideał władcy-rycerza.
Potęgę domu luksemburskiego podkopywała niezgoda panująca wewnątrz dynastii. Gdy zabrakło autorytetu Karola IV, a na tronie niemieckim i czeskim zasiadł nieudolny Wacław IV (panował w latach 1363-1419), członkowie dynastii nie potrafili znaleźć wspólnego języka, osłabiając jeden drugiego, co znalazło fatalny finał w detronizacji Wacława w Rzeszy w 1410 roku i upadku autorytetu Luksemburgów w Czechach. Ważną rolę w polityce dynastycznej Luksemburgów odgrywały związki małżeńskie. Jan Luksemburski i Karol IV żenili się z księżniczkami francuskimi z rodów Burbonów i Walezjuszy, Zygmunt ożenił się z Andegawenką (Marią, córką Ludwika Węgierskiego), która wprowadziła go na tron węgierski, Jan, książę zgorzelecki, pojął córkę króla szwedzkiego Albrechta II Meklemburskiego, pierwszą żoną Jana Luksemburskiego była córka Wacława II z dynastii Przemyślidów. Piastówny za żony brali Jobst i Karol IV, tenże Karol IV i jego syn Wacław IV żenili się z przedstawicielkami rodu Wittelsbachów, Jan Henryk zaś z córką Henryka Karynckiego. Podobną rolę odgrywały śluby kobiet z dynastii Luksemburgów. Córki Henryka VII i Jan Luksemburskiego wychodziły za królów francuskich (Karola IV, Jana II), za Andegawenów (Karola Roberta i Ludwika Węgierskiego) wychodziły córki Henryka VII i Karola IV, córkę tego ostatniego wydano za króla angielskiego Ryszarda II z dynastii Plantagenetów. Najliczniejsze jednak były związki z książętami austriackimi i niemieckimi (córki Jana Luksemburskiego, Karola IV, Zygmunta Luksemburskiego, Jana zgorzeleckiego, Jana Henryka). Obok wspomnianego wyżej Baldwina Luksemburskiego wysokie funkcje duchowne piastował także Jan Sobiesław, syn Jana Henryka, biskup litomierzycki w latach 1380-1387, ołomuniecki od 1387 roku i patriarcha Akwilei w latach 1387-1394. Patriarchą Akwilei w latach 1350-1358 był również nieślubny syn Jana Luksemburskiego, Mikołaj. Pochodzący z bocznej linii Luksemburg-Ligny, Jan, był arcybiskupem mogunckim w latach 1371-1373. Ostatnim męskim przedstawicielem dynastii był cesarz Zygmunt, po nim trony czeski i węgierski przeszły na jego zięcia Albrechta Habsburga, natomiast boczna linia Luksemburg-Ligny wygasła w połowie XV wieku.
Żródła:
"Dynastii Europy" - praca zbiorowa pod redakcją Antoniego Mączaka