Żyżemscy - herbu własnego, gałąź książąt smoleńskich, żyjacych dotychczas na Litwie, z tytułem książęcym którego porzucili w końcu XVII wieku. Ród kniaziowski (książęcy) pochodzenia rosyjskiego, który wziął swoje nazwisko od miejscowości Żyżma nad rzeczką Żyżmą w powiecie lidzkim, będący gałęzią dynastii Rurykowiczów i ich linii panującej nad księstwem smoleńskim.

Bezpośrednim protoplastą kniaziów Żyżemskich był kniaź Hleb Swiatosławowicz, syn wielkiego księcia smoleńskiego Swiatosława Iwanowicza (zmarł w 1386 roku), który został wywieziony na Litwę w charakterze zakładnika razem ze swoimi dwoma synami (kniaziami Dymitrem i Iwanem Hlebowiczami) po zdobyciu Smoleńska przez Witolda w 1395 roku. Starszy z braci pozostał w niej na zawsze, dając życie - według Józefa Wolffa za rodosłownymi - dwóm synom o imieniu Iwan. Starszemu przezywanemu "Mancz" od którego idą kniaziowie Żyżemscy i młodszemu przezywanemu "Szach", od którego idą kniaziowie Szachowiczowie.

Jeśli chodzi o herb tego rodu - podobnie jak w przypadku kniaziów Odojewskich i Kurbskich - Wojciech Wijuk Kojałowicz twierdził, że rodzina ta używała herbu przedstawiającego lwa stojącego na tylnych nogach.

Kniaziowie Żyżemscy sprawowali - może nie najwyższe, ale na pewno - liczne urzędy w Rzeczypospolitej Obojga Narodów oraz wchodzili w związki z innymi możnymi rodami przede wszystkim Wielkiego Księstwa Litewskiego. Ich udokumentowana genealogia jest wyprowadzona do drugiej połowy XVII wieku.

Józef Wolff znał szereg osób o tym nazwisku, żyjących na przełomie XVII i XVIII wieku, jednakże nie udało mu się stwierdzić stosunku pokrewieństwa z główną linią rodu. W związku z tym nie można jednoznacznie powiedzieć, czy ród wygasł.

W przypadku Żyżemskich, potomków kniaziów smoleńskich, protestantyzm zainteresował ich już w drugiej połowie lub w końcu XVI wieku. Nie wiadomo z całą pewnością czy kniaź Iwan Tymofiejewicz wyznawał już którąś z konfesji reformowanych. Jego stosunki rodzinne mogą wskazywać, że tak. Ożenił się on bowiem z krewną Ostafiego Wołłowicza, ewangelika i nieformalnego zwolennika ideologii antytrynitarskiej - Połonią Markówną. Późniejszy kasztelan wileński i kanclerz wydał swą siostrzenicę, a córkę Iwana, Zofię, za arianina Wasyla Ciapińskiego. Druga córka Żyżemskiego i Wołłowiczówny - Miłosława, została żoną Andrzeja Wolana, sekretarza królewskiego i znanego działacza ewangelickiego. Obie były siostrami Jarosza i Sylwestra Iwanowiczów. Pierwszy z nich, żonaty z Bohdaną z Druckich-Horskich, w 1590 roku był świadkiem kupna kamienicy Piotra Stabrowskiego dla zboru wileńskiego, a w 1596 roku zaś, na rok przed śmiercią, zapisał dom na zbór w Mińsku. Świadczył na tym zapisie jego brat Sylwester, który złożył swój podpis także pod aktem konfederacji między ewangelikami a prawosławnymi w 1599 roku (jego brat zmarł dwa lata wcześniej). Wolff napisał, że Sylwester brał udział w zjeździe dyzunitów. Nie wiadomo jednak czy nie sygnował go jako ewangelik. Według autora Kniaziów litewsko-ruskich, jego bratanek Iwan także wziął udział w tym zjeździe. Oljanczyn, który co prawda nie odczytał wszystkich podpisów, nie wymienił Iwana, ale w gronie ewangelickich uczestników spotkania znalazł "kniazia Żyżemskiego, starostę Rzeczyckiego". Był to z pewnością Piotr, kolejny syn zmarłego w 1597 roku Jarosza. Trzecim był Jarosz Jaroszewicz, najprawdopodobniej również związany z reformacją. Śladem w tej sprawie może być jego małżeństwo z Halszką Radzimińską ze znanej kalwińskiej rodziny. W 1606 roku występował przeciwko mieszczanom mińskim w imieniu swoim i sukcesorów zborowych w sprawie użytkowania zapisanego wspólnocie ewangelickiej przez jego ojca domu w Mińsku.

Na podstawie tych przesłanek możemy przypuszczać, że na przełomie XVI i XVII wieku Żyżemscy wykazywali zainteresowanie ideologią reformacyjną. Jednak brak ich nazwiska w aktach synodalnych może sugerować, że potomkowie wymienionych kniaziów (Piotra i Jarosza, bowiem o potomstwie Iwana Wolff nie wspominał) dokonali konwersji, choć jeszcze w 1629 roku testament marszałka brzeskiego Jerzego Samsona Podbereskiego, na mocy którego zapisywał m.in. fundusz na zbór, szpital i szkołę w Dziewałtowie, podpisał - obok ewangelików: Tomasza Wolana i Jana Szwykowskiego - Adam Żyżemski, podkomorzy mozyrski, syn Piotra Jaroszewicza.


Żródła:

Żyżemscy w "WikipediA"


w "Herbarz Kosińskiego"


Szlachta ruska Wielkiego Księstwa Litewskiego a reformacja w "BIAŁORUSKIE ZESZYTY HISTORYCZNE"