Aleksander Mikołajewicz Graf von Lüders (urodzony na Podlasiu, 14 [26] stycznia 1790 roku, zmarł w Odessie, 1 [13] lutego 1874 roku)
Syn Mikołaja Iwanowicza Grafa von Lüders, generała majora, szefa ochotskiego pułku, komendanta Chotina i Friederiki Sophii Iwanownej Faskil.
Generał dywizji od 6 sierpnia 1829 roku do 18 października 1831 roku, generał porucznik od 18 października 1831 roku do 10 października 1843 roku, generał piechoty od 10 października 1843 roku, naczelny dowódca Armii Krymskiej od 27 grudnia 1855 roku do 8 września 1856 roku, namiestnika Królestwa Polskiego od 27 października 1861 roku do 8 czerwca 1862 roku, hrabia von Lüders od 27 maja 1862 roku do 1 [13] lutego 1874 roku.
Poślubił Marię Aleksandrowną Borysowicz Fock (urodzona w 1802 roku, zmarła w Sankt Petersburg, 30 sierpnia 1854 roku), córką Aleksandra Jacob Borysowicza Fock, dowódcy 18-j pieszej dywizji, generała-lejtnanta i Anny Iwanownej von (Luders) Lüders, córki Iwana (Johanna) Bernharda Nikołajewicza von (Luders) Lüders, lekarz dworu Jego Cesarskiej Mości Piotra III.
Wyrósł w wojskowej dyscyplinie, wzorowany na wielkim rosyjskim dowódcy księciu Suworowie i innych bohaterach z czasów panowania carycy Katarzyny "Wielkiej". W 1805 roku wstapił do Briańskiego pieszego pułku, w którym w 1810 roku awansował na podoficerski stopień. Pierwszy bojowy chrzest przeszedł w bitwie pod Austerlic. W 1806 roku awansował do stopnia młodszego chorążego w Ochotskim pułku. 24 maja 1807 roku został już chorążym a 12 marca 1809 roku podporucznikach.
Brał udział w wojnie z Turcją w latach 1808-1812, pod wodzą hrabiego N. M. Kamienskogo, w blokadzie Silistrii, w bitwie pod Szumłoj i w szturmie Ruszczuka. Za odwagę w bitwie pod Batinym 30 listopada 1811 roku został nagrodzony złotą szpadą z napisem "za odwagę".
19 czerwca 1811 roku otrzymał awans do stopnia porucznikach i przeniesiony do gwardii pułku Jegierskiego. W szeregach tego pułku wziął udział w bitwie pod Smoleńskiem, Borodino, za które 19 grudnia otrzymał order św. Władimira 4 stopnia. Wziął również udział w bitwie pod Tarutino, Małojarosławce, Czerwonym. Za wyróżnienie się w ostatniej bitwie Lüders powtórnie otrzymał 6 listopada złotą szpadę z napisem "za odwagę".
20 stycznia 1813 roku uzyskał stopień sztabs-kapitana w czasie kompanii z 1813 roku za uczestnictwo w bitwach pod Lutceniami i Bauceniem i został nagrodzony orderem św. Anny 2-j klasy. Następnie 26 maja uzyskał stopień majora i został przeniesiony do 4-go pułku grenadierów, z którymi uczestniczył w bitwach pod twierdzą Kionigsztiejn a potem pod Kulmom, gdzie był ranny w prawą nogę z rozdrobnieniem kości.
19 kwietnia 1815 roku po dłuższym urlopie został przeniesiony do 57-go pułku grenadierów, a po półtora rocznym pobycie został przeniesiony do 28-go pułku, ale już listopadzie 1816 rok został odwołany. Po długiej rekonwalescencji 23 kwietnia 1818 roku został przywrócony do służby w randze podpułkownika.
8 stycznia 1823 roku został wyznaczony na dowódcę 37-go pułku grenadierów, a 26 listopada mianowany do rangi pułkownikach. Na czele swojego pułku brał udział w tureckiej kompanii 1828-1829, i wyróżnił się przy oblężeniu Braiłowa, blokadzie Szumły i w walkach przy Czyflikie pod dowództwem F. W. Ridigiera. W wyprawie do Kiustiendży został ranny w prawy bok od wybuchu kartacza.
Na początku jest 1829 roku Lüders został przydzielony do ekspedycja przeciwko Chaly-mali, zakończonej pełnym sukcesem. Wysłany dla wzmocnienia oddziału generała Karpienko, oblężonego przez armią wielkiego wezyra. Po pobiciu wielkiego wezyra pod Prawodami Lüders, przeszedł rzekę Kamczyk i opanował forty Kieprikioj. W wojnie bałkańskiej uczestniczył w szturmie na Ajdosa, w bitwie pod Zlewniowo, był jednym z pierwszych, który wkroczył do Adrianopolu; brał udział w bitwie w trakcie której został pobity Mustafa-paszy, broniący dostępu do Konstantynopola. Wojna ta przyczyniła się do awansu, otrzymał rangę generała-majora (6 sierpnia 1829 roku), oraz nagrody w postaci orderu św. Władimira 3-j klasy (21 sierpnia 1828 roku, za zdobycie Braiłowa)i orderu św. Gieorgija 4-j klasy (za bitwę pod Adrianopolem), a także brylantowe odznakę do orderu św. Anny 2-j klasy (za zwycięstwo pod Kiustiendżystanem). Wręczając w Ajdosje order św. Gieorgija, hrabia Ridigier powiedział: ŤNa dwadzieścia razów zasłużyliście tę nagrodęť. Pod sam koniec wojny, 22 września 1829 roku, Lüders był wyznaczony został na dowódcę 2-j brygady 19-j pieszej dywizji.
28 lutego 1831 roku został wyznaczony na dowódcę 1-j brygady 3-j pieszej dywizji. Z nią uczestniczył w różnych walkach polskiej kompanii w 1831 roku. Pod Ostrołęką dowodził 1-j pieszą dywizją, zastąpiwszy rannego naczelnego wodza, generała-majora J. J. Mandiersztierna. Za tę krwawą bitwę Lüders otrzymał 22 sierpnia 1831 roku order św. Anny 1-j klasy. Przy szturmie Warszawy dowodząc kolumną, kierowanej przeciwko Woli, opanował główne forty. Za szturm na Woli 18 października 1831 roku został mianowany do rangi generała-lejtnanta, a za całą kompanię otrzymał 2000 rubli emerytury oraz order "Virtuti militari" 2-j klasy.
W czasie tłumienia powstania listopadowego brał udział w szturmie Woli we wrześniu 1831 roku. W 1843 roku na czele korpusu piechoty tłumił powstanie Czeczenów pod wodzą Szamila w Dagestanie. W 1849 roku jego V-korpus pomógł Austrii w stłumieniu powstania węgierskiego w Transylwanii. 31 lipca 1849 roku pobił wojska węgierskie dowodzone przez gen. Józefa Bema w bitwie pod Segesvár. W czasie wojny krymskiej był dowódcą Armii Południowej, stacjonującej nad środkowym Dunajem.
W Królestwie Polskim stosował metody terroru wobec społeczeństwa polskiego i kościoła katolickiego, meble kute w okresie niepokojów poprzedzających wybuch powstania styczniowego.Prowadził politykę represji i terroru wobec duchownych i Kościoła.
Po zakończenia wojny w Polsce Lüders został wyznaczony naczelnikiem sztabu 2-go pieszego korpusu, a 19 września 1837 roku został dowódcą 5-go pieszego korpusu. Dostępność i prostota którą kroczył Lüders, spowodowała zerwanie z ówczesnymi obyczajami, co przyniosłu mu szacunek podwładnych, a pracą jaką włożył w szkolenie 5-go korpusu przygotowała korpus do walk na polu walki. 10 października 1843 roku Lüders został generałem.
Bojowe przygotowanie korpusu szybko zostało sprawdzone; w 1840 roku 1-ja dywizja została wysłana na wschodni front nad Morze Czarne, a w końcu 1843 roku zostali przesunięci na Kaukaz. Lüders, pomimo choroby, przyjął władze nad wojskami Północnego i Wschodniego Dagestanu. Pod jego rozkazem wojska osłaniali przeprawę Achatli, podbili średni Dagestan, rozbili górali pod Cudochara i wzięli Giergiebil. W 1845 roku, dowodząc czeczeńskim oddziałem, Lüders, pod władzami księcia Woroncowa, uczestniczył w marszu do Dargo.
Za bojową służbę na Kaukazie 5 sierpnia 1844 roku otrzymał orderu św. Aleksandra Newskiego (19 września 1847 roku brylantową odznakę do tego orderu) oraz order św. Władimira 1-j klasy w dniu 6 sierpnia 1845 roku. W 1848 roku został następnie wyznaczony dowodzącą wojskowym w Dunajskich księstwach, zajętych w wyniku wybuchu rewolucyjnych zamieszek. Mimo swojego położenia, jako zaborca, zdołał w ciągu 2-ch lata podtrzymywać dobre stosunki z miejscową ludnością.
W 1849 roku, rosyjski rząd zdecydował okazać pomoc Austrii, wysyłają 5-ty korpus generała Lüdersa do Transylwanii. Plan tego marszu, przedstawiony przez Lüdersa, został przyjęty przez cara z wielką aprobatą. Podczas tej wojny Lüders okazał nieprzeciętny talent dowódczy. Zająwszy Transylwanię zatrzymał się w Kronsztadt i z tamtą dowodził całą armią, w ten sposób, nie zaryzykując mieszać się w wewnętrzne walki w Sjegieszwaru i w Maroszwaszarchieju. Zajął się działaniami w Giermansztadtadzie i Karłsburgu. Wojska generała Bema w Fogaraszu zmusiły Lüders do pośpiesznego ruchu wewnątrz kraju. Działaniami zaczepnymi 5-go korpusu w wąwozie Rottienturmskim, doprowadziły do zwycięstwa i uzyskanie przez Lüdersa nowej wojennej sławy. Cały 5-ty korpus działający w Transylwanii były obsypany nagrodami, a sam dowódca otrzymał 28 czerwca 1849 roku tytuł generała-adiutanta, oraz 4 sierpnia order św. Gieorgija 2-j klasy a potem kilkoma zagranicznym orderami.
16 października 1852 roku Lüders otrzymał order św. Andrzeja Pierwozwannogo. W następnym roku, część 5-go korpusu (13-a dywizja artyleryjska) została wysłana na Kaukaz, jednie brygada 14-j dywizji została w Siewastopolu, a pozostała część, pod wodzą Lüdersa, skierowana została nad Dunaj.
Początkowo wojna w Mołdawii i Wołoszczyźnie, mająca trwać 5 miesięcy przyniosła zaszczyty. 30 marca 1854 roku Lüders otrzymał brylantową odznakę do orderu św. Andrzeja Pierwozwannogo. Po przeprawie, części 5-go korpusu szybko ruszyły do Girsowu, ale w wyniku biernej roli Lüdersa, i mimo szturmu na Silistrijej, miasto nie zostało zdobyte. Po odwrocie spod Silistrii wojska rosyjskie zostały rozmieszczone w południowym Budżakie. Car Aleksandr II uczynił z Lüdersa naczelnego wodza nad Południową armią, zadanie której polegało na wsparciu wszystkimi sposobami krymskiej armii. 27 grudnia 1856 roku został wyznaczony głównodowodzącym krymskiej armii, przy czym głównym jego zadaniem było uporządkowanie rozrzuconego zaopatrzenia i zorganizowanie źle prosperującego zaplecza szpitalnego.
8 września 1856 roku Lüders został zwolniony ze służby wojskowej ze względu na chorobę i udał się na zagraniczny urlop. W tym też czasie został zdymisjonowany z dowództwa 2-j armii, a w 1857 roku został wyznaczony na dowódcę 58-go pieszego pułku. Wróciwszy z zagranicy, Lüders w 1861 roku zamieszkał w Odessie w podolskiej guberni. Jednakże w 1861 roku car, na skutek wybuchu powstania styczniowego w Polsce, powierzył mu obowiązki namiestnika w Królestwie Polskim i uczynił go głównodowodzącego 1-j armii. W Warszawie wesoły i towarzyski Aleksandr Mikołajewicz korzystając ze społecznych aprobaty, śmiało spacerował po mieście pieszo, bez konwoju mimo twardej rosyjskiej polityki. Bojąc się wpływu Lüdersa na polskim społeczeństwie, arcybiskup Feliński i markiz Wielopolski prowadzili intrygę przeciwko Lüdersowi w Sankt Petersburgu, którego skutkiem było zwolnienie Lüdersa z obowiązków namiestnika. Przypuszczając, jednakże, że i w Petersburgu Lüders będzie niebezpieczny, buntownicy zdecydowali zabić go. 15 czerwca 1862 roku podczas spaceru w Saskim ogrodzie Lüders został ranny przez ukraińskiego oficera, podporucznika Andrieja A. Potiebnieja w szyję. "Łajdak strzela z tyłu!" - Krzyknął Lüders i, zacisnąwszy ranę ręką, wrócił do pałacu.
Zamach był odwetem za rozstrzelanie trzech oficerów rosyjskiej organizacji spiskowej w 1862 roku.
Odwołany przez cara z Królestwa Polskiego wrócił do Rosji, gdzie pełnił funkcję członka Rady Państwa w Petersburgu.
Wśród pozostałych orderów Lüders otrzymał: order św. Władimira 2-j klasy, którego otrzymał 17 kwietnia 1836 roku oraz order Orła Białego otrzymany 16 kwietnia 1841 roku.
Zamieszkał w Odessie, gdzie zmarł 1 lutego 1874 roku. Pochowany w kaplicy na parafialnym cmentarzu parafialnym we wsi Markowici z rejonu Leticzewskiego w podolskiej guberni.
P. D. Mieńkow daje następną charakterystykę Aleksandra Mikołajewicza: "Coś niezrozumiałego i pociągające było w całej w Lüders'ie. Zawsze był spokojny, zawsze i z wszystkimi był uprzejmy, Lüders nabył sobie ogólną miłość wszystkich, od generała do żołnierza". Miał również licznych oskarżali, którzy go oskarżali o zbytnim przywiązaniu do krewnych, którzy dowodzili w jego korpusie różną częścią i w miłości do kobiet. Ale tych krewnych Mieńkow nazywa "przyzwoitymi ludźmi", a kobiety "nie przeszkadzali Lüdersowi kochać wojsko i nie odciągali go od walkę". Wysoko o wojskowych zdolnościach pisał M. J. Olszewskij, który służył z nim na Kaukazie. Historyk kaukaskich B. M. Kolubakin, sceptycznie ocenia Aleksandra Mikołajewicza hrabiego Lüders'a i czyni go jednym z winowajców Darginskoj ekspedycji, jako człowieka nie znającego Kaukazu, a mimo to umiejącego walczyć w górach.
Żonaty ze swoją kuzynką Marią Aleksandrowną Borysowicz, z którą miał dwie córki:
Eva von Lüders (urodzona 9 maja 1835 roku, zmarła 20 listopada 1843 roku),
Nadeshda von Lüders (urodzona 6 lutego 1838 roku, zmarła 1 stycznia 1895 roku), żona: Alexander Alexandrowicz Grafa von Lüders-Weymarn [von Weymarn] (urodzony 17 kwietnia 1827 roku, zmarł 25 stycznia 1888 roku), pułkownik.
Ponieważ Lüders nie zostawił męskiego potomstwa, jego zięć Aleksander Aleksandrowicz Weymarn, przejął tytuł hrabiego Lüders i przyjął w 1863 roku nazwisko Lüders-Weymarn.
Żródła:
Aleksy Lüders "w Wikipedii", tłumaczenie: Bogdan Pietrzyk
Alexander Graf von Lüders w "Geni"; tłumaczenie: Bogdan Pietrzyk
10-01-2024