Barbara Aleksandrówna Rurykowiczówna (urodzona w 1428 lub 1429 roku, zmarła przed 13 lutego 1492 roku) herb

Córka Aleksandra (Olelka) Włodzimierzowica Rurykowicza, księcia kijowskiego i Anastazji, córki Wasyla I Dymitrowicza Rurykowicza, wiekiego księcia moskiewskiego i księcia włodzimierskiego.

Regentka warszawska, czerska, nurska, łomżyńska, liwska, różańska, ciechanowska, wyszogrodzka i zakroczymska od 10 września 1454 roku do 14 kwietnia 1462 roku.

Poślubiła po 1436 roku a przed 1446 roku Bolesława IV (VII) Piasta (urodzony między 1418 a 1420 rokiem, zmarł w Opingórze, 10 września 1454 roku), króla Polski, księcia warszawskiego, czerskiego, nurskiego, łomżyńskiego, liwskiego, różańskiego, ciechanowskiego, wyszogrodzkiego i zakroczymskiego, księciem podlaskiego.

10 września 1454 roku zmarł książę Bolesław IV i Konrad III wraz z braćmi znalazł się pod opieką regencji kierowanej przez biskupa płockiego Pawła Giżyckiego i Barbarę ruską. W 1462 roku Konrad III został uznany za pełnoletniego i aż do 1471 roku rządził formalnie wspólnie z braćmi jako tzw. bracia niedzielni.

Barbara, żona Bolesława IV, była córką Aleksandra (Olelka) Włodzimierzowica, księcia kijowskiego i Anastazji, córki Wasyla I, księcia moskiewskiego, i Zofii, córki wielkiego księcia litewskiego Witolda. Urodziła się w 1428 lub 1429 roku. Rzadko spotykane imię na Rusi otrzymała prawdopodobnie na cześć cesarzowej Barbary, żony Zygmunta Luksemburskiego, który wraz z małżonką gościł na zjeździe w Łucku w 1429 roku. W latach 1441-1443 poślubiła Bolesława IV, księcia Mazowsza Wschodniego.

Małżeństwo Bolesława IV z Barbarą było udane, gdyż w okresie trwania tego związku przyszło na świat dziesięcioro dzieci: ośmiu sy­nów i dwie córki. Czterech synów (dwóch o imieniu Bolesław i dwóch Januszów) zmarło w wieku niemowlęcym. Przeżyli ojca: Konrad III Rudy, Kazimierz III, Bolesław V i Janusz II. Jeżeli idzie o córki Bole­sława IV i Barbary, to Anna poślubiła w 1468 roku Przemyśla II księcia cieszyńskiego, natomiast Zofia zmarła około 1458 roku w wieku dziecięcym. Pod względem wielodzietności mariaż Bolesława IV z Barbarą Aleksandrówną zajmuje w dziejach dynastii Piastów mazowieckich drugie miejsce, ustępując jedynie małżeństwu Siemowita IV z Aleksandrą Olgierdówną.

Po śmierci męża, zmarłego we wrześniu 1454 roku, nie odgrywała po­czątkowo większej roli na Mazowszu, gdyż rządy opiekuńcze w imieniu małoletnich książąt: Konrada, Bolesława, Kazimierza i Janusza objęła jej teściowa - Anna Bolkowa. W tym czasie na zachowanych dokumentach występowała jako "Barbara, z Bożej łaski wdowa po panu Bolesławie księciu Mazowsza" (Barbara Dei gracia relicta olim do­mini Boleslai ducis Mazovie). Barbara sprawowała po 1454 roku samodziel­ne rządy w ziemi wyszogrodzkiej, stanowiącej jej oprawę wdowią. Dobra te składały się z zamku i miasta Wyszogrodu oraz wsi należą­cych do tego ośrodka: Rębowo, Orszymowo, Wiązówka, Wilczkowo, Młodzieszyn, Kamion (dziś Kamion Duży) i Przęsławice. 25 maja 1458 roku zmarła Anna Bolkowa i rolę opiekunki nad małoletnimi synami powie­rzono Barbarze, która zaczęła od tego czasu używać tytułu "księżnej i regentki Mazowsza" (ducissa et gubernatrix Mazouie).

W okresie sprawowania rządów regencyjnych odegrała ważną rolę w walce o spadek po książętach Mazowsza Zachodniego. W 1462 roku po śmierci Siemowita VI i Włodzisława II władzę w Księstwie Płockim (obejmującym ziemię gostynińską, płocką, rawską, sochaczewską i za-wkrzeńską) objęła ich ciotka Katarzyna Siemowitówna, wdowa po księciu litewskim Michałuszce. Katarzyna, pod wpływem niektórych doradców, podjęła wyprawę zbrojną na Rawę. To awanturnicze posunięcie groziło jednak wojną domową, zakończyło się porażką i zaniechaniem dalszych kroków, zmierzających do opanowania całego dziedzictwa po bratankach. Nie tylko opór części dygnitarzy odrzucających rządy księżnej na Mazowszu Zachodnim, ale przede wszystkim stanowcza postawa króla Kazimierza Jagiellończyka, który w drugiej polowie marca rozpoczął działalność dyplomatyczną na rzecz inkorpo­racji Księstwa Płockiego, przyłączając do Korony ziemię bełską, prze­kreśliły szanse Katarzyny na dalsze rządy. W okresie trwających ponad miesiąc rządów Siemowitówny, elita możnowładcza Mazowsza płoc­kiego przygotowywała grunt pod sukcesję jej krewnego, Konrada III, księcia czersko-warszawskiego, najstarszego z synów Bolesława IV. Prawdopodobnie jeszcze w marcu tego roku doszło do rozmów z księż­ną Barbarą Aleksandrówną, regentką Mazowsza Wschodniego, która wyraziła zgodę na elekcję syna Konrada III. W kwietniu 1462 roku Katarzyna wystawiła dokument, w którym jako "księżna Mazowsza i Rusi oraz ziemi płockiej, rawskiej, sochaczewskiej, gostynińskiej oraz pani i dziedzic wiskiej i bełskiej" dokonała cesji swych praw dziedzicznych do Księstwa Mazowieckiego i Ruskiego na rzecz swych krewnych, ksią­żąt: Konrada, Kazimierza, Bolesława i Janusza, którzy - tak jak ona byli potomkami jej dziada Siemowita III Trojdenowica.

Wkrótce Konrad III, najstarszy z synów księżnej Barbary, ze względów politycznych został uznany za pełnoletniego, chociaż nie miał jeszcze lat sprawnych. Zgodnie z ustawodawstwem mazowieckim pełnoletniość osiągano wraz z ukończeniem 15 lat. Ze względu na decyzję księżnej Katarzyny, która scedowała swoje prawa do dzielnicy płockiej na synów Bolesława IV, całą procedurę przyśpieszono, głównie z oba­wy przed królem Kazimierzem Jagiellończykiem.

Pomimo uznania Konrada III pełnoletnim w 1462 roku Barbara na­dal sprawowała, obok najstarszego syna, rządy w dzielnicy, sprawując jednocześnie opiekę nad młodszymi synami. Nie cieszyła się jednak wielkim prestiżem, skoro zdarzały się w tym czasie przypadki manifestacyjnego lekceważenia jej władzy. Znamy zapiskę z ksiąg ziemskich zakroczymskich z 1463 roku, z której wynika, że pozwany przez księżnę Barbarę Jan z Borze w powiecie nowomiejskim odrzucił pozew, stwier­dzając "niech was pies kąsa tymi pozwami". Krewkiemu Mazurowi nie wytoczono sprawy za obrazę majestatu, musiał jednak zapłacić karę.

W listopadzie 1462 roku Barbara przybyła wraz synem Konradem III i dużym orszakiem szlachty mazowieckiej na rozmowy z królem do Piotrkowa. Kazimierz Jagiellończyk zdecydował rozstrzygnąć sprawę spadku po książętach płockich za pomocą procesu sądowego, dobierając stronniczy skład trybunału sądowego. Dlatego strona mazowiecka zakwestionowała legalność procesu i opuściła obrady, a następnie wyjechała z Piotrkowa. W grudniu 1462 roku król inkorporował do Korony ziemię gostynińską i rawską. Kiedy w październiku 1468 roku Kazimierz Jagiellończyk podjął kolejną próbę uzyskania całego Księstwa Płockiego na drodze procesu sądowego, księżna Barbara przybyła ponownie z Konradem III na sejm do Piotrkowa. Strona mazowiecka uczestniczyła w toczącym się przez siedem dni procesie sądowym, na którym uznano, że Piastom mazowieckim nie przysługuje żadne prawo do ziemi bełskiej, płockiej, wiskiej, rawskiej, gostynińskiej i sochaczewskiej.

Król polski przywiązywał natomiast dużą wagę do spłacenia roszczeń Małgorzaty, córki Siemowita V i jej męża Konrada IX, księcia kozielskiego i oleśnickiego, do spadku mazowieckiego. Przy mediacji wysłanników króla czeskiego: Jerzego z Podiebradu, Judoka, biskupa wrocławskiego, i Wilhelma młodszego z Raby i Rużomberku, doszło do zawarcia 12 października 1465 roku, w Kaliszu układu między Kazimierzem Jagiellończykiem a księciem oleśnickim Konradem i Małgorzatą Siemowitówną, w sprawie spłaty dziedzictwa mazowieckiego. W dokumencie wystawionym tego dnia przez króla określono kwotę oraz terminy spła­ty wspomnianego zadośćuczynienia. Uzgodniony kompromis potwier­dził dokumentem Konrad IX "Czarny", książę oleśnicki i kozielski, który 12 października 1465 roku zrzekł się w imieniu własnym i małżonki prawa do spadku mazowieckiego za sumę 20 tys. złotych węgierskich. Trzy dni później w Oleśnicy dokument wystawiła Małgorzata, żona Konrada IX, która jako unica nata illustris olim principis domini Semouiti ducis Mazouie et Russie zrzekła się również praw do dziedzictwa mazowieckiego za wynegocjowaną sumę 20 tys. złotych węgierskich.

Jeżeli chodzi o książąt Mazowsza Wschodniego, to pomimo naci­sków i gróźb ze strony dworu królewskiego oraz wyroków odsądzają­cych Konrada III i jego braci od posiadania dzielnicy płockiej, udało się synom Bolesława IV utrzymać w swoich rękach znaczną część spuści­zny po swoich krewnych. Dlatego po 1462 roku księstwo czersko-warszawskie powiększyło się o ziemię wiską, płocką, płońską (bez Płońska, stanowiącego oprawę Katarzyny Siemowitówny) i zawkrzeńską. Ziemia sochaczewska stanowiła oprawę księżnej Anny Oleśnickiej, wdowy po Włodzisławie I i matce ostatnich książąt Mazowsza Zachodniego. W marcu 1468 roku Barbara potwierdziła zapis wiana w wysokości 120 kop groszy dokonany przez Stanisława z Sosnkowa na rzecz Daczbogi, cór­ki Andrzeja z Radziejowic podkomorzego sochaczewskiego. Natomiast w kwietniu 1475 roku wysłała list do rady miasta Gdańska, w którym domagała się od rajców pomocy w sprawie spornej pomiędzy przedstawicielami mieszczaństwa wyszogrodzkiego i gdańskiego.

W okresie rządów regencyjnych księżnej Barbary ważna rola w administrowaniu księstwem przypadła kancelarii dworskiej, kierowanej przez wybitnego kancelistę mazowieckiego Macieja z Różana, kanonika płockiego i warszawskiego, plebana w Makowie i Czersku. Natomiast funkcję podkanclerzego piastowali m.in. Piotr Broda z Jeżewa i Jan z Kryska herbu Prawda, kanonik płocki. Po śmierci Macieja z Różana na czele kancelarii książęcej stanął w 1467 roku Jan Słęka z Główczyna herbu Awdaniec. Był on szefem kancelarii młodych książąt do podziału księ­stwa w 1471 roku, a później na krótko objął urząd kanclerza Bolesława V i Janusza II.

W wyniku podziału dzielnicy przez synów Bolesława IV w 1471 roku władza księżnej Barbary została ograniczona tylko do dóbr opraw­nych, leżących w ziemi wyszogrodzkiej. Natomiast po objęciu przez Konrada III ziemi wyszogrodzkiej doszło w listopadzie 1474 roku do zjaz­du w Młodzieszynie najstarszego Bolesławowica z matką. W obecności dygnitarzy mazowieckich zawarto układ. Księżna przekazała synowi zamek z miastem Wyszogrodem i należące do tego ośrodka wsie wraz ze wszystkimi prawie dochodami. W zamian otrzymała od Konrada III miasto Błonie wraz ze wsiami: Książenice, Opypy, Zuków, Osiek, Faszczyce, a także miasto Piaseczno ze wsiami, m.in. Lesznowolą i Chyliczkami prawem dożywocia oraz 100 kop groszy w półgroszach i 14 pokowów miodu rocznie ze skarbca książęcego, płatne na Boże Narodzenie. Na dworze Barbary często gościło jej młodsze rodzeństwo: Aleksander, student Akademii Krakowskiej, a następnie kustosz kapituły płockiej, oraz Aleksandra, która podarowała w 1460 roku. Uniwersytetowi Krakow­skiemu złoty łańcuch o wartości 36 florenów. Dwór mazowiecki był także przytuliskiem dla dalszych krewnych księżnej Barbary

Zachowały się odciski po dwóch pieczęciach Barbary Aleksandrówny, herbowej sygnetowej i herbowej średniej. Na pierwszej z nich (uży­wanej do 1458 roku) w polu pieczęci widoczna jest Matka Boska w półpostaci w obficie drapowanej szacie z dzieciątkiem na ręku; niżej tarcza z orłem bez korony zwróconym w prawo. Napis częściowo nieczytel­ny: "[pieczęć] Barbary [...] księżnej Mazowsza". Wyłącznie tytulaturę mazowiecką spotykamy, także na zachowanych odciskach pieczęci herbowej, której używała księżna w okresie rządów regencyjnych (do 1471 roku), ale też później, aż do swej śmierci. W polu wspomnianej pie­częci, na tarczy orzeł bez korony zwrócony jest w prawo.

Barbara ostatnie lata życia spędziła w Nowym Mieście nad Soną, gdzie ufundowała kościół parafialny pw. NMP i Wszystkich Świętych. Zmarła przed 13 lutego 1492 roku, przeżywszy prawie wszystkich swoich synów. Po uroczystym pogrzebie z udziałem syna Janusza II została pochowana w kościele parafialnym w Nowym Mieście. Jej nagrobek, który znajdował się w bocznej kaplicy kościoła, nie zachował się do naszych czasów.

Ze związku z Bolesławem IV miała dziesięcioro dzieci:

Bolesław (urodzony w 1445 roku, zmarł przed 1453 rokiem),

Janusz (urodzony około 1446 roku, zmarł 30 października 1453 roku),

Bolesław (urodzony około 1448 roku, zmarł przed 1452 rokiem),

Janusz (urodzony między 1450 a 1453 rokiem, zmarł między 1454 a 1455 rokiem),

Konrad III "Rudy" (urodzony międezy 1447 a 1448 rokiem, zmarł 28 października 1503 roku), książę warszwski, ciechanowski, po nim potomstwo,

Kazimierz III (urodzony między 10 czerwca 1448 a 8 czerwca 1449 roku, zmarł 9 czerwca 1480 roku), książę płocki, zmarł bezpotomnie,

Anna (urodzona między 1450 a 1453 rokiem, zmarła między 19 listopada 1477 a 14 września 1480 roku),

Bolesław V (urodzony między 1450 a 1453 rokiem, zmarł 27 kwietnia 1488 roku), książę warszawski, nurski i różański, zmarł bezpotomnie,

Janusz II (urodzony między 1452 a 1454 rokiem, zmarł 16 lutego 1495 roku), książę płocki, zmarł bezpotomnie,

Zofia (urodzona między 1452 a 1454 roku, zmarła po 1458 roku).

Żródła:

"Poczet książąt i księżnych mazowieckich" - autor: Janusz Grabowski; Wydawnictwo AVALON Sp. z o.o., Kraków 2019.

Brabara ruska - Bolesław IV warszawski w "Poczet.com"

Barbara ruska - Bolesław IV warszawski "w Wikipedii"

Barbara ruska - Konrad III warszawski "w Wikipedii"

25-05-2024

29-12-2023