Bezprym Piastowicz (urodzony między 986 a 987 rokiem, zmarł przed latem 1032 roku) herb
Pierworodny syn Bolesława I "Chrobrego" Piasta i Judyta (?) Arpadówny, córki Gejzy Arpada, wielkiego księcia Węgier.
Książę Polski od listopada 1031 roku do września 1032 roku.
Według źródeł władca odznaczający się niezwykłym okrucieństwem. Za jego czasów objawiła się reakcja pogańska.
Z powodu braku źródeł większość ustaleń na temat Bezpryma pozostaje w sferze hipotez.
Młodość
O ile posiadamy sporo informacji na temat młodości drugiego syna Bolesława "Chrobrego", Mieszka II, o tyle o pierwszych dekadach życia Bezpryma nie wiadomo niemal nic. Stąd wniosek, że na następcę tronu wyznaczono Mieszka, który już za życia ojca przejawiał aktywność polityczną. Bezprym prawdopodobnie został przewidziany do życia zakonnego. Świadczy o tym Żywot św. Romualda, eremity z Pon Petri pod Rawenną. Podano w nim, że u świętego przebywał syn księcia polskiego, który około 1001 roku podarował mu konia. Prawdopodobnie zapis ten odnosi się do Bezpryma, co wskazuje, że został on odsunięty od dziedzictwa. Z Żywotu można wyciągnąć także inny, pośredni wniosek. Bezprym prawdopodobnie przyjmował nauki u św. Romualda, co wskazuje, że w momencie przejęcia władzy był człowiekiem wykształconym.
Przejęcie władzy
Prawdopodobnie po przejęciu władzy przez Mieszka II jego dwaj bracia przez krótki czas przebywali w Polsce. Mieszko miał wygnać Bezpryma, a zapewne także Ottona w 1030 roku, kiedy wykrył, że spiskowali oni przeciw niemu z cesarzem Konradem II.
Prawdopodobnie to Bezprym wykorzystał jako pierwszy niepowodzenia wojenne i słabą pozycję Mieszka II i zmontował zwróconą przeciwko niemu koalicję niemiecko-ruską. Następnie skłonił książąt ruskich, Jarosława Mądrego i jego brata Mścisława do najazdu na Polskę w 1031 roku. Mieszko II zajęty obroną Łużyc, a zarazem pozbawiony sojuszników, nie miał możliwości odparcia drugiego ataku i uciekł z kraju, udając się do Czech. Jarosław "Mądry" przyłączył do Rusi Grody Czerwieńskie, zaś na tron polski wstąpił Bezprym. Być może dotarł on do Wielkopolski wraz z przydzielonym mu oddziałem ruskim. Bezpośrednia interwencja wojsk Jarosława w centralnych prowincjach kraju mająca na celu osadzenie nowego księcia na tronie nie znajduje potwierdzenia źródłowego. Niewykluczone, że przejmując władzę Bezprym posłużył się atrakcyjnymi dla ludności państwa hasłami antykościelnymi. Niektórzy badacze przyjmują, że mógł on nawet stanąć na czele tzw. reakcji pogańskiej.
Rządy
Wkrótce po przejęciu władzy Bezprym odesłał cesarzowi polskie insygnia koronacyjne. Tym samym zrezygnował z tytułu królewskiego i uznał prymat zachodniego sąsiada. Insygnia osobiście dostarczyła do Niemiec żona Mieszka II, królowa Rycheza. W 1031 roku. wraz z dziećmi, Kazimierzem, Gertrudą i jedną córką nieznanego imienia, opuściła ona kraj. Na dworze Konrada II została podjęta ze wszystkimi honorami, zezwolono jej również na dalsze używanie królewskiego tytułu. Wyjazd Rychezy, a szczególnie jej syna, był niezwykle korzystny dla Bezpryma, ponieważ przynajmniej tymczasowo eliminował ewentualnego pretendenta do tronu. Również zbiegły Mieszko nie stanowił niebezpieczeństwa, ponieważ został uwięziony, a według relacji Galla Anonima także wykastrowany przez księcia czeskiego Udalryka.
Pozostawała natomiast zapewne liczna grupa zwolenników dawnego władcy. Przypuszcza się, że Bezprym rozpoczął jej krwawe prześladowania. Wielu przedstawicieli elit społecznych zmuszonych zostało w efekcie do ucieczki. Według źródeł część z nich schroniła się na Mazowszu. Być może wśród ofiar represji znaleźli się dwaj biskupi, których śmierć zapisano pod datą 1032 roku w roczniku kapitulnym krakowskim: Roman i Lambert. Brutalna walka z opozycją mogła doprowadzić do wyżej już wspomnianej tzw. reakcji pogańskiej. Prawdopodobnie doszło do ludowych wystąpień przeciwko możnym, władzy, i utożsamianemu z aparatem państwowym Kościołowi. Współczesna historiografia umieszcza bunty w latach 1031-1032, czyli w okresie rządów Bezpryma. Reakcja miała nie tylko tło religijne, ale i społeczne. Była odbiciem nadwerężenia ekonomicznego państwa wywołanego przez agresywną politykę Bolesława "Chrobrego" i mniej udane rządy Mieszka II. Porażki w walkach na zachodzie odcięły podstawowe źródło utrzymania drużyny książęcej, czyli łupy. Koszty istnienia rozbudowanej armii w efekcie spadły zapewne na ludność państwa. Dodatkowo niezadowolenie musiały wywoływać niszczycielskie przemarsze obcych wojsk.
Rządy Bezpryma doprowadziły do zachwiania struktur państwowych i podważenia autorytetu władzy. Nie trwały one długo, a powodem ich upadku miało być okrucieństwo nowego księcia. Według roczników hieldesheimskich Bezprym został zamordowany "przez swoich" nie później niż wiosną 1032 roku. Inspiratorami morderstwa mieli być jego bracia, a przede wszystkim pozostający na wolności Otto. Najprawdopodobniej uwięziony w Czechach Mieszko II porozumiał się z młodszym bratem Ottonem, czego skutkiem była śmierć Bezpryma i powrót na tron Mieszka II w 1032 roku.
Błędne jest przypuszczenie że przyjął drugie imię Ottona, a jego ród panował na Rusi słowackiej. Brakuje informacji o żonie lub potomstwie Bezpryma. Nieznane jest także miejsce jego pochówku.
Konsekwencje rządów
Państwo zostało znacznie osłabione za rządów Bezpryma. Po jego śmierci doszło do podziału kraju na trzy części: pomiędzy Mieszka II, Ottona i Dytryka. Upadł autorytet władzy, co mogło przyczynić się także do późniejszych wystąpień przeciwko Kazimierzowi Odnowicielowi. Zwiększył się znacznie wpływ cesarstwa na sprawy polskie. Władca niemiecki miał swój udział w zdobyciu tronu przez Bezpryma, następnie wpływał na odzyskanie władzy przez Mieszka i Kazimierza "Odnowiciela". Polska utraciła też na prawie pół wieku status królestwa.
Żródła:
Multimedilana Encyklopedia Władców Polski.
26-12-2020