Bolko (Bolesław) I Piast (urodzony między 1254 a 21 października 1258 roku, zmarł w Opolu, 14 maja 1313 roku) herb
Syn Władysława Piasta, księcia opolskiego, wielkiego księcia krakowskiego i Eufemii Piastówny, córki Władysława "Odończa" Piasta, księcia wielkopolskiego.
Koregent opolsko-raciborski od 1277 roku do 1281 roku, książę opolski od 1277 roku do 14 maja 1313 roku, książę na Koźlu od 1281 roku do 1284 roku, książę bytomski od 1281 roku do 1284 roku, książę niemodliński i strzelecki od 1284 roku do 14 maja 1313 roku jako Bolko (Bolesław) I, starosta krakowski od 1302 roku do 1312 roku z ramienia króla czeskiego i polskiego Wacława Przemyślida, wspólnie z Mikołajem I, księciem opawskim i Janem Muskatą biskupem krakowskim, opiekun księstwa wrocławskiego i legnickiego od 1296 roku.
Około 1280 roku poślubił Grzymisławę Rurykowiczówną (urodzona przed 1284 rokiem, zmarła 13 września, najpóźniej około 1286 roku), córką zapewne Wsiewołoda III Rurykowicza, księcia bełskiego. Około 1280 po 1301 roku poślubił Agnieszkę Ballenstedt Askańską (zmarła 17 września po 1301 roku), prawdopodobnie córka Ottona III "Pobożnego" Ballenstedt Askańskiego, margrabiego brandenburskiego i Beatrix Przemyślidówny, córki Wacława I Przemyślida, króla Czech.
Prawdopodobnie Bolko był trzecim wkolejności starszeństwa synem Władysława I i Eufemii wielkopolskiej. Dokładna data jego urodzenia nie jest znana. Imię - pierwsze takie w górnośląskiej linii Piastów otrzymał zapewne po bracie matki księciu wielkopolskim Bolesławie "Pobożnym". Karierę polityczną zaczął za życia ojca. Być może pod koniec jego panowania w jakiejś formie uczestniczył w zarządzaniu księstwem. Spotykamy go jako świadka na dokumentach Władysława. Z braćmi Mieszkiem i Przemkiem brał udział w zjeździe książąt śląskich z Przemysłem Ottokarem we Wrocławiu 15 sierpnia 1277 roku. Nie wiemy czy towarzyszył ojcu w wyprawie pod Durnkurt w 1278 roku czy też pozostał w Opolu. W marcu 1280 roku spotykamy Władysława i jego synów w Wiedniu podczas spotkania Henryka "Probusa" z królem Niemiec Rudolfem z Habsburga. Uczestniczył więc Bolko w działalności politycznej i publicznej jeszcze za życia ojca, nabierając u jego boku doświadczenia. Jest możliwe, że Władysław wydzielił mu własną dzielnicę (to tylko hipoteza) - stanowiło ją zapewne Opole z okręgiem. Stary książę mógł rezydować w Raciborzu, gdzie zresztą go pochowano. Księstwo opolskie największe terytorialnie na Śląsku uległo rozpadowi. Prawdopodobnie jeszcze za życia Władysława uzgodniono zasady podziału państwa między jego czterech synów. W każdym razie nie słychać o konfliktach między braćmi dotyczących jakichkolwiek terytoriów. Jeżeli nawet synowie Władysława znajdowali się później po przeciwnych stronach, to nie kwestie podziału ojcowizny ich dzieliły. Zapewne więc problem podziału został rozstrzygnięty wcześniej i zatwierdzony przez możnych.
Bolko otrzymał Opolszczyznę w ściślejszym tego słowa znaczeniu z Olesnem, Lublińcem, Niemodlinem, Głogówkiem i Strzelcami Opolskimi. Obejmując samodzielne rządy nad księstwem opolskim był dojrzałym człowiekiem - miał około 24 lat. Był konsekwentnym kontynuatorem linii politycznej ojca. Zawarł w 1279 roku, a najpóźniej w 1281 roku układ z Probusem dotyczący wzajemnej pomocy i wspomagania szwagra o ile rozpocznie on wojnę. Wiązało się to z planami Henryka dotyczącymi opanowania Krakowa i koronacji królewskiej - również żony siostry Bolka. Stał Bolko po jego stronie podczas sporu z biskupem wrocławskim Tomaszem. W 1283 roku uczestniczył obok Henryka głogowskiego i Mikołaja II opawskiego w zjeździe w Nysie, gdzie Probus w dobrach biskupa wrocławskiego urządził wspaniały turniej na jego koszt. Zresztą większość książąt śląskich popierała w tym sporze Henryka, mimo, że arcybiskup gnieźnieński rzucił na niego klątwę. Dwukrotnie próbował Bolko pośrednictwa w konflikcie, który był przeszkodą w realizacji planów Probusa, ponieważ narażał go na niechęć polskiego duchowieństwa. Wygnany z Wrocławia biskup w 1286 roku znalazł schronienie u brata Bolka w Raciborzu.
Około 1286 lub 1287 roku popadł Henryk w ostry konflikt z synami Władysława I, którego powodem było oddalenie przez niego żony księżniczki opolskiej i poślubienie margrabianki brandenburskiej Matyldy. Motywy tego posunięcia nie są znane, ale raczej były one natury osobistej, a nie politycznej. Jedynie Bolko I wbrew rodzinie nie zerwał sojuszu z Henrykiem i konsekwentnie popierał wrocławskiego księcia. Nie potrafimy do końca wytłumaczyć motywów decyzji Bolka. Przypuszczenia o ustanowieniu Bolka spadkobiercą są bezpodstawne - Probus w testamencie ani słowem nie wspomniał o swym wiernym i wieloletnim sojuszniku. W każdym razie stosunki księcia opolskiego z braćmi uległy ochłodzeniu, a w przypadku Kazimierza stały się wręcz wrogie. W 1287 roku w Raciborzu spotkał się biskup Tomasz z Bolkiem, ale do ugody nie doszło. Probus podjął radykalne kroki - obległ miasto i dopiero wtedy obie strony zawarły porozumienie. Konflikt został zakończony w samą porę, ponieważ 30 września 1288 roku zmarł Leszek "Czarny". Zgodnie z ostatnią wolą zmarłego Probus ogłosił się księciem krakowskim i na przełomie 1288-1289 roku zajął Kraków popierany przez mieszczan i część możnowładztwa. Ale sytuacja polityczna się skomplikowała - przeciw Henrykowi wystąpili inni książęta - Bolesław płocki, Konrad czerski i brat przyrodni Leszka książę kujawski Władysław "Łokietek". W dodatku wrogi Probusowi brat Bolka Kazimierz bytomski 10 stycznia 1289 roku jako pierwszy z książąt śląskich i polskich złożył hołd lenny Wacławowi II królowi Czech. Było to poważne ostrzeżenie - ekspansja Czech zmieniła kierunek z południowego za Ottokara na północny za jego syna. Aby pokonać oponentów wojska Probusa ruszyły na Kraków. Dowodzili nimi Bolko i książę ścinawski Przemko. Pod Siewierzem wojska śląskie zostały pokonane przez Łokietka. Ranny Bolko wpadł w niewolę, a Przemka po bitwie zamordowano. Wojska Łokietka wtargnęły na Śląsk pustosząc księstwo opolskie i wrocławskie. Być może te wypadki - klęska i niewola, z której książę wyszedł najpóźniej na początku 1299 roku (25 marca jest już w Opolu) - były powodem niechęci do Łokietka, którego przeciwnikiem był do końca życia.
Niespodziewana śmierć Probusa 23 czerwca 1290 roku zmusiła Bolka do poszukiwania nowej orientacji politycznej. Władając stosunkowo niewielkim księstwem nie mógł odgrywać samodzielnie znaczącej roli. Walkę o Kraków rozpoczął Łokietek z Przemysłem II wielkopolskim, ale wkrótce dołączył do nich Wacław czeski. Dziedziny książąt górnośląskich były najkrótszą drogą z Czech do polskiej stolicy. Od 1289 roku jego lennikiem był Kazimierz bytomski, który zagrożony i skłócony z Probusem w Czechach szukał obrony i pomocy. Wacław drogą dyplomatyczną uzyskał od walczącego z Łokietkiem Przemysła rezygnację z Małopolski. Z chwilą, gdy król czeski podjął decyzję o wyprawie na Kraków los opolskich książąt był przesądzony. Ich władcy nie byli w stanie przeciwstawić się agresji Czech, dla których Górny Śląsk był pomostem niezbędnym do opanowania Krakowa i Małopolski. W tej sytuacji książęta opolscy musieli w jakiś sposób związać się z Czechami, nie będąc w stanie stawić oporu. Nie chcąc dopuścić do całkowitego uzależnienia się od Czech Bolko z Mieszkiem cieszyńskim zawarli w Ołomuńcu układ 17 stycznia 1291 roku. Zobowiązali się do udzielenia Wacławowi pomocy zbrojnej (przeciw Węgrom i Niemcom odpłatnie). Ziemie i zamki książąt miały być dla króla dostępne. W zamian Wacław przyrzekał im opiekę i wynagrodzenie. Nie można więc mówić o hołdzie lennym, lecz o przymierzu. Niemniej jednak dysproporcja sił obu stron tego sojuszu de facto przesądzała o uzależnieniu Bolka od czeskiego króla, choć bez formalnej podległości. Nie wiadomo czy ostatni z Opolczyków Przemysł raciborski uchylił się od układu z Wacławem czy jego akt nie dochował się do dziś.
Zgodnie z porozumieniem, gdy w lipcu 1291 roku podjął Wacław osobiście wyprawę na Kraków Bolko wziął w niej udział, a po powrocie króla do Czech pozostał w Krakowie jako czeski starosta. Jak długo pełnił tą funkcję trudno powiedzieć - w 1295 roku został nim Taso z Visemburka. Latem 1292 roku uczestniczył Bolko w wyprawie przeciw Łokietkowi. Wcześniej Wacław został w Opolu pasowany na rycerza, a Bolko i Mieszko (jego brat) złożyli mu hołd lenny i zaprzysięgli wierność. Oblężony w Sieradzu Łokietek 28 października poddał się, zrzekł pretensji do Krakowa i uznał lennikiem Wacława (jak Bolko). Tak więc doszło w latach 90- tych do uzależnienia niektórych książąt polskich od Wacława II. Lecz w wyścigu o polską koronę ubiegł go Przemysł II, książę Wielkopolski i Pomorza Gdańskiego koronowany w Gnieźnie w 1295 roku. Niestety jego bezpotomna śmierć otworzyła drogę do korony Wacławowi. Na razie walkę o Wielkopolskę rozpoczęli Henryk głogowski i Łokietek. Bolko udzielił pomocy Henrykowi, za co po pobiciu wojsk Łokietka otrzymał ziemię kłobucką w 1296 roku. Nie wiemy jak długo ją posiadał. Ciągle pozostając sojusznikiem czeskim w 2 czerwca 1297 roku uczestniczył w koronacji Wacława na króla Czech w Pradze. Zaś w 1298 roku wziął udział w walkach, jakie wybuchły w Rzeszy po śmierci Rudolfa Habsburga. Zgodnie z układem z 1291 roku należało się za to Bolkowi wynagrodzenie - może w ten sposób chciał podreperować swoją sytuację finansową? Nie wiemy jaką rolę odegrał Bolko w opanowaniu Wielkopolski przez Wacława, który zaakceptowany przez część społeczeństwa znużonego walkami piastowskich książątek został w 1300 roku koronowany przez arcybiskupa Jakuba Świnkę w katedrze gnieźnieńskiej. Udało się Wacławowi rozciągnąć władzę nad większą częścią Polski - Małopolską, Wielkopolską, Pomorzem Gdańskim i częścią Śląska. Bolko zapewne do końca stał po stronie Przemyślidów nawet, gdy w 1305 roku zmarł 37-letni Wacław II. Jego młody syn Wacław III, chcąc zapewnić sobie poparcie górnośląskich Piastów poślubił bratanicę Bolka, Violę cieszyńską. Śmierć Wacława zamordowanego podczas wyprawy do polski w 1306 roku zerwała więzi między Czechami a Śląskiem. Zresztą związki książąt śląskich z Wacławem II miały osobisty charakter - dotyczyły tylko osób a nie państw. Poza tym same Czechy ogarnęły walki o koronę św. Wacława.
Również w Polsce wybuchły walki o spadek po Przemyślidach. Głównymi konkurentami byli Henryk głogowski i Łokietek, który opanował Małopolskę, ziemię łęczycko-sieradzką i Kujawy. Bolko nie angażował się w te walki wykorzystując je do umocnienia niezależności swego księstwa. Utrzymał ją do końca życia mimo, że w 1309 roku sytuacja w Czechach uległa stabilizacji po zwycięstwie Jana Luksemburskiego. Założył on nową dynastię, która rządziła w Czechach do połowy XV wieku. Za życia Bolka Jan nie zdołał podporządkować sobie Śląska, choć wysuwał pretensję do korony polskiej. Z dążeniami nowego króla Czech do zdobycia Polski związana jest sprawa buntu wójta krakowskiego Alberta przeciw Łokietkowi w 1311 roku i krótkotrwałych rządów Bolka w Krakowie. Według części historyków sprawował je z ramienia Jana Luksemburskiego, któremu niemieckie mieszczaństwo ofiarowało władzę. W źródłach nie ma świadectw potwierdzających związki Bolka i Jana czy też zależność opolskiego księcia od czeskiego króla. Faktem jest, że w kwietniu 1312 roku Bolko na wezwanie mieszczan objął władzę w Krakowie. Zapewne zbuntowani mieszczanie nie mogąc się doczekać pomocy zajętego buntem na Morawach Jana wezwali Bolka, o którym wiedziano, że jest co najmniej niechętny Łokietkowi. Nie wiemy czy Bolko miał jakieś szersze plany związane z Krakowem - nawet jeżeli je snuł to szybko się rozwiały. Zapewne zorientował się, że mieszczaństwo traktowało go jako chwilowe zabezpieczenie przed Łokietkiem porozumiewając się za jego plecami z Luksemburczykiem. W tej sytuacji Bolko realistycznie oceniając swoje szanse na władanie w Krakowie doszedł do porozumienia z Łokietkiem i bez walki opuścił stolicę. Tym chyba można wytłumaczyć opuszczenie przez niego miasta po niespełna dwóch miesiącach rządów. Książę uprowadził wójta Alberta i znakomitszych mieszczan - może jako karę za zdradę (Albert więziony był w Opolu jeszcze kilka lat po śmierci Bolka). Było to ostatnie wystąpienie Bolka na arenie politycznej. Zmarł niespełna rok później w 1313 roku.
Zamęt w Czechach u schyłku rządów Bolka uwolnił Śląsk od panowania czeskiego i otworzył ostatni okres niezależności w jego dziejach. W XIV wieku pogłębiło się rozbicie tej dzielnicy. Po śmierci Henryka głogowskiego w 1309 roku jego pięciu synów podzieliło księstwo głogowsko-żagańskie. W 1311 roku podzielili dzielnicę wrocławsko-legnicką trzej synowie Henryka V Grubego, zaś w 1312 to samo zrobili z księstwem świdnickim synowie Bolka I. W 1312 roku zmarł brat Bolka opolskiego Kazimierz pozostawiając kilku synów, z których trzech podzieliło się księstwem - Toszek objął Bolko I Koźle Władysław II, a Bytom Ziemowit. Dzielnica Bolka opolskiego też uległa podziałowi po jego śmierci. Tak więc w latach 1311-1316 Śląsk rozpadł się na 16 dzielnic, co mimo sprzyjającej sytuacji międzynarodowej (chwilowo) źle wróżyło na przyszłość.
Polityka gospodarcza Bolka w księstwie była kontynuacją działań jego przodków. Prowadzona od XII-XIII wieku kolonizacja niemiecka - pojęcie to dotyczy nie tylko sprowadzania osadników z Niemiec, ale wprowadzeniu nowego ładu gospodarczego w celu zwiększenia dochodów właścicieli ziemskich - na Górnym Śląsku przebiegała nieco wolniej i apogeum tych procesów nastąpiło pod koniec XIII w. Z zachowanych dokumentów wynika, że książę zainteresowany był lokowaniem nowych wsi i miast lub przenoszeniem już istniejących na prawo niemieckie dające mieszkańcom pewien zakres praw samorządowych, a księciu daniny w gotówce. Książę dokonał w 1290 roku lokacji miasta Strzelce na miejscu osady wiejskiej, a przed 1294 Krapkowic. Prawdopodobnie za rządów Bolka też Białą Prudnicką, Olesno i Lubliniec.
Zachowało się również nieco dokumentów pozwalających określić politykę władcy wobec głównych grup społecznych. Chcąc zyskać poparcie feudałów dla swych politycznych poczynań nie szczędził książę licznych nadań dla rycerstwa, rozdając przedstawicielom tej warstwy ziemię z dóbr książęcych. Bolko dla przeciwwagi popierał też mieszczaństwo. Jego reprezentanci występują w otoczeniu księcia, są wymieniani w jego dokumentach ( szczególnie często kupiec Giselher). Bogatemu mieszczaninowi opolskiemu Ditwinowi nadał Bolko posiadłość w Wójtowej Wsi. Są też w źródłach ślady troski księcia o chłopów - zmniejszenie ciężarów, ulgi w daninach i inne postanowienia. Ze wzmianek źródłowych wyłania się obraz średniowiecznego społeczeństwa, złożonego z podstawowych stanów - rycerstwa, mieszczaństwa, chłopstwa i duchowieństwa. Na jego rzecz książę również nie szczędził nadań i przywilejów. Świadczą o tym fundacje religijne władcy, który wzorem ludzi średniowiecza w ten sposób chciał zapewnić sobie zbawienie. Za rządów Bolka dobiegła końca budowa murowanej, gotyckiej kolegiaty pw. Św. Krzyża. Świątynię uroczyście konsekrowano 16 listopada 1295 roku, a biskup wrocławski Jan zatwierdził ufundowane przez Bolka prebendy dla kanoników. Kościół Najświętszej Marii Panny został przekazany zakonowi dominikanów, dla którego książę ufundował około 1304 lub 1307 roku klasztor. Poparciem władcy cieszył się także sprowadzony do Opola inny zakon żebrzący - franciszkanie. Po pożarze około 1307 roku drewnianego klasztoru rozpoczął Bolko wznoszenie murowanej budowli. Przy niej własnym kosztem wzniósł kaplicę Św. Anny w 1309 roku, która miała stać się miejscem jego pochówku i mauzoleum opolskich Piastów. Zakonników obdarował jeziorem koło Nowej Wsi i laskiem na wyspie zwanej "Kępą", której na pamiątkę dobroczyńcy mnisi nadali jego imię - Bolko. Również franciszkanom przekazał książę kaplicę , poświęconą apostołom Piotrowi i Pawłowi, wzniesioną przy zamku w 1307 roku. Podobno także Bolko wybudował po 1307 roku gmach ufundowanego wcześniej opactwa w Jemielnicy. Jak widać lista zasług księcia dla instytucji kościelnych jest spora.
Podobnych słów można by użyć w odniesieniu do miasta, które stało się stolicą jego państewka. Kościoły i klasztory były pierwszymi obok zamku budowlami murowanymi w Opolu. Za rządów Bolka miasto zostało otoczone murami obronnymi z kamienia i cegły, które zastąpiły poprzednie umocnienia drewniano - ziemne, istniejące już w XIII wieku. Dokończył około 1289 roku Bolko budowę zamku na Pasiece, który zaczął wznosić jego dziad Kazimierz I. Przy zamku wybudowano w 1300 roku potężną wieżę(jedyne co z niego przetrwało do dziś).Czasy Bolka I przyniosły radykalną zmianę w wyglądzie miasta, które upodobniło się do późnośredniowiecznych stolic - z szachownicą ulic wokół rynku murami obronnymi, gotyckimi kościołami i klasztorami i zamkiem książęcym. Mimo, że reszta miasta była drewniana czasy Bolka I były dla Opola okresem pomyślności i rozwoju.
Był to również okres istotnych przemian etnicznych w księstwie opolskim. Lista świadków na dokumentach Bolka dostarcza pewnych informacji na ten temat. Wśród rycerstwa dominują Polacy, choć występują też i Niemcy, zdecydowanie dominujący w miastach. Mieszczanie w dokumentach noszą imiona niemieckie - Gebhard, Gillemus, Gizelher, Ditwin, Ditmar lub ogólno chrześcijańskie. Jeśli chodzi o ludność chłopską, mimo wzrostu liczby osadników z zachodu przeważali Polacy. Trudno jest na podstawie imion wyciągać wnioski o składzie etnicznym duchowieństwa. W każdym razie przełom XIII/XIV wieku oznaczał pewne zmiany w strukturze etnicznej ludności, choć państwo Bolka zachowało polski charakter. Dokumenty ukazują też aparat urzędniczy i administracyjny księstwa. Zastępcą władcy był palatyn(znamy dwóch - Beniamina z 1287 roku i Andrzeja z 1294 roku). Podkomorzy (Benko od 1279 roku) nadzorował gospodarkę dworu książęcego i jego dóbr. Sędzia i podsędek pomagali wymierzać sprawiedliwość. Urzędnikami skarbowymi byli prokurator i włodarz. Ważną rolę odgrywała kancelaria, którą zwykle kierowali duchowni (Piotr w 1289 roku i Friedman w 1307 roku). Do niższych urzędników kancelarii należeli promotor, notariusz i pisarz nadworny. Z urzędów prowincjonalnych znani są kasztelanowie, głównie Polacy. W otoczeniu Bolka przebywał znany dominikański kaznodzieja Perygryn, po którym pozostały zbiory kazań i przypowieści, pełniący funkcję spowiednika rodziny książęcej.
Po ojcu odziedziczył Bolko niewielkie księstwo, którego niezależność udało mu się utrzymać do śmierci. Dbał o jego rozwój gospodarczy, rozbudował stolicę i lokował szereg miast. Mimo niewielkich środków i możliwości nie pozostawał, obojętny na rozgrywające się wokół wydarzenia. Wobec tendencji zjednoczeniowych w Polsce w końcu XIII wieku udzielił poparcia Henrykowi Probusowi i do końca wbrew braciom stał u jego boku. Zapewne Bolko uznałby władzę księcia wrocławskiego, gdyby doszło do jego koronacji na króla Polski. Przez większą część panowania był przeciwnikiem Łokietka(swego ciotecznego brata zresztą), któremu udało się dokonać częściowego Polski. Stało się to dopiero po śmierci Bolka i nie można obwiniać opolskiego księcia o "zdradę narodową" (sam Łokietek też był lennikiem czeskim i nie jest tak kryształową postacią, jak go ukazują podręczniki szkolne). Nie należy przykładać naszych pojęć do średniowiecznych realiów Bolko był człowiekiem swoich czasów, działał w konkretnych warunkach i dokonując oceny księcia trzeba to brać pod uwagę.
O stosunkach z braćmi niewiele możemy powiedzieć. Biorąc pod uwagę politykę źle układały się jego kontakty z Kazimierzem bytomskim. Bolko przeżył go - Kazimierz zmarł w 1321 roku - podobnie jak i najmłodszego z braci Przemka raciborskiego. Nie jesteśmy pewni czy zdrobniała forma jego imienia jest poprawna - właściwie w dokumentach występuje z reguły jako "Bolesław".
Pierwszą żoną Bolesława była Grzymisława (Grimislava ducissa Opuliensis), którą wymienia nekrolog opactwa Św. Wincentego we Wrocławiu pod datą dzienną 13 września. Nie jest to jednak informacja pewna, gdyż Grzymisława jest również utożsamiana z nieznaną z imienia siostrą Bolesława, żoną księcia Henryka IV "Probusa". Nie potrafimy wyjaśnić genezy ani okoliczności tego mariażu. Nic też więcej o księżnej nie wiemy, nie znamy daty jej zgonu. Drugą żoną, poślubioną pomiędzy 1280 a 1290 roku, była Agnieszka, kobieta (księżniczka?) nieznanego pochodzenia. Agnieszka zmarła już w 1301 roku i została pochowana prawdopodobnie w opolskim klasztorze franciszkanów. Bolesławowi urodziła trzech synów.
Książę opolski Bolko I zmarł w Opolu 14 maja 1313 roku i został pochowany w kościele franciszkanów w Opolu. Był pierwszym z opolskich Piastów, który tam spoczął. Zachowany do dziś nagrobek Bolka został ufundowany przez jego wnuka.
Żródła:
"Książęta piastowscy Śląska" - Zygmunt Boras.
"SŁOWNIK WŁADCÓW POLSKI I PRETENDENTÓW DO TRONU POLSKIEGO" - Marcin Spórna, Piotr Wierzbicki.
Książęta opolsko-raciborscy autor: Norbert Mika, Grzegorz Wawoczny, redakcja@naszraciborz.pl
Bolesław I opolski w "Poczet.com"
05-12-2019