Bolesław (II) "Zapomniany" Piastowicz (urodzony zapewne w 1014 roku, zmarł zapewne w 1034 roku) herb
Naturalny syn Mieszka II Lamberta Piasta, króla Polski.
Książę Polski od 1034 lub 1038 roku do 1039 roku.
Współczesna historiografia twierdzi, że Bolesław "Zapomniany" nie istniał, a wzmianki na jego temat w źródłach są wynikiem pomyłki kronikarzy. Zwolennicy teorii o jego istnieniu sądzą jednak, że został wymazany z kart historii, ponieważ naraził się Kościołowi, albo zapomniano o nim dlatego, że wizerunek władcy poganina nie przystawał do wyobrażeń na temat Polski jako kraju na wskroś chrześcijańskiego.
W XIX wieku był on postrzegany jako postać historyczna, a jego domniemane dzieje inspirowały i wciąż inspirują. Postać tego władcy pojawiła się między innymi w powieści "Bolko Zapomniany" Bogusława Sujkowskiego, "Odzyskanej koronie" Jadwigi Żylińskiej czy "Braciach" Karola Bunscha.
Według jednej z popularniejszych teorii Bolesław "Zapomniany", żyjący w latach 1014-1038, był najstarszym synem króla Mieszka II. Nie ma jednak zgodności co do tożsamości jego matki. Mogła nią być jakaś nałożnica Mieszka, jak w powieści Bunscha, albo królewska małżonka Rycheza Lotaryńska - według Oswalda Balzera królowa urodziła Bolesława w 1014 lub 1015 roku.
Wedle XIII-wiecznej "Kroniki wielkopolskiej" po śmierci Mieszka Lamberta na tron miał wstąpić jego tajemniczy syn Bolesław i pierworodny syn nie szczędził Rychezie upokorzeń. Gall o nim nie wspomina. Kronikarz wielkopolski pisze jednak wyraźnie: Mieszko II "gdy umarł w Roku Pańskim 1033, nastąpił po nim pierworodny syn jego, Bolesław. Skoro ten został ukoronowany na króla, wyrządzał swej matce wiele zniewag". "Matka jego, pochodząca ze znakomitego rodu, nie mogąc znieść jego niegodziwości, zabrawszy maleńkiego synka swego Kazimierza wróciła do ziemi ojczystej, do Saksonii, do Brunszwiku i umieściwszy tam syna dla nauki, miała wstąpić do jakiegoś klasztoru zakonnic. Bolesław zaś z powodu srogości i potworności występków, których się dopuszczał, źle zakończył życie i choć odznaczony koroną królewską, nie wchodzi w poczet królów i książąt Polski".
Upokorzona Rycheza opuściła dwór, zabrała ze sobą nie tylko młodszego syna, ale i córki. Mogła też potajemnie wywieźć insygnia i na czas małoletności Kazimierza zdeponować je w cesarskim skarbcu w celu ochrony przed wyrodnym potomkiem, który - według podań - po objęciu rządów odszedł od wiary chrześcijańskiej i przywrócił dawną religię Słowian.
Zgodnie z innymi przypuszczeniami matką Bolesława "Zapomnianego" mogła być słowiańska nałożnica o imieniu Dobrawa (imię to pojawiło się w literaturze stosunkowo późno). W świetle prawa kościelnego Bolesław był zatem bękartem, choć według wciąż uznawanych starych obyczajów jawił się jako pełnoprawny następca tronu. Nieprzypadkowo też otrzymał imię po wojowniczym dziadku, Bolesławie "Chrobrym", podczas gdy jego młodszy brat Kazimierz nosił mało królewskie miano, raczej niespotykane wcześniej w dynastii Piastów.
Mimo wielkiego uczucia, jakim młody Mieszko II darzył ukochaną Dobrawę, ojciec kazał mu ją oddalić i w 1013 roku poślubić, tym razem w obrządku chrześcijańskim, siostrzenicę cesarza Rychezę Lotaryńską. Ambitna Niemka doprowadziła do usunięcia z dworu konkurentki, z którą Mieszko II nie zaprzestał jednak potajemnych kontaktów.
Niezależnie od tego, która z kobiet była matką Bolesława "Zapomnianego", po śmierci ojca to on został władcą. Przyszło mu jednak rządzić w trudnych czasach. Piastowie stracili koronę, a państwo, osłabione za czasów Mieszka II, chwiało się w posadach.
W latach 1034-1038, za panowania Bolesława, który sprawował rządy twardą ręką, nastąpiła reakcja pogaństwa: burzono kościoły, rozpadały się struktury państwa chrześcijańskiego i przywracano wiarę przodków. Jeśli Bolesław urodził się z nałożnicy, w mniemaniu Kościoła był uzurpatorem, lecz w świetle starych obyczajów miał prawo do tronu. Niestety, przeciwko Bolesławowi wystąpili możni, którzy z jednej strony nie chcieli mieć nad sobą silnej władzy, a z drugiej - nowa religia dawała im znaczne przywileje, w tym władzę nad chłopstwem.
Wobec sprzeciwu możnych, rządy młodego księcia, który próbował odbudować państwo na własnych zasadach, nie mogły długo się utrzymać. Podczas gdy bezpieczna za granicą królowa Rycheza Lotaryńska wyczekiwała wieści z ogarniętego wojną państwa Piastów: "Bolesław [
] z powodu srogości i potworności występków, których się dopuszczał, źle zakończył życie i choć odznaczony został koroną królewską, nie wchodzi w poczet królów i książąt Polski".
Bolesława "Zapomnianego", syna Mieszka II Lamberta, nie znajdziemy w podręcznikach ani w pocztach książąt i królów polskich, ani w leksykonach. Nie istniał, znikł albo wymazano go na wieki. Czy w ogóle był? Jego tajemnicza, acz mało sympatyczna - z opisu sądząc - postać, wywołała naukowe spory. Od czasów badań Stanisława Kętrzyńskiego uznaje się jednak Bolesława "Zapomnianego" za postać legendarną, nieistniejącą i taką też tezę przyjęła polska historiografia. Stąd nieobecność Bolesława w pocztach. Dzieje się tak, pomimo że Bolesław pojawia się także w XV-wiecznych źródłach: "Roczniku Świętokrzyskim", tzw. "Rękopisie sochaczewskim" i "Roczniku mazowieckim", zredagowanym przez Sędziwoja z Czechła.
Wielka monarchia Bolesława "Chrobrego" rozpadła się - skutkiem fatalnych konstelacji i zdarzeń politycznych - również jako scheda sklejona po zbyt gwałtownym rozroście państwa za czasów pierwszego polskiego króla. Mieszko z pewnością nie był ani gnuśny, ani mało zdolny, stawiał jednak na złe karty opozycji niemieckiej i dał się wciągnąć w rozgrywki bratobójczej wojny. Jako człowiekowi wypada mu współczuć; jego losy potwierdzają stare przekonanie, że sprawowanie władzy bywa niebezpiecznym zajęciem, a nie tylko rozkoszą panowania nad innymi.
Rychezę i jej syna Kazimierza czekało zadanie, które zdawało się przerastać siły młodego kandydata na Karola "Wielkiego": zjednoczenia Polski w kształcie, jaki miała za Bolesława I "Chrobrego".
Kazimierz urodził się 25 lipca 1016 roku. Rycheza doceniała wartość wiedzy i wiary, więc, po okresie początkowego wychowania, chłopca oddano na nauki do klasztoru, zapewne w Krakowie. Było to niecodzienne posunięcie w ówczesnym świecie: następców tronu nie oddawano do klasztorów, gdyż bardziej wymagano od nich umiejętności machania mieczem niż czytania uczonych ksiąg liturgicznych i modlitw. Stąd powstało podejrzenie, że tron miał objąć nieznany brat Kazimierza, Bolesław "Zapomniany". Jak wiemy, przerastał on ponoć nawet okrutnych braci Piastów sadyzmem, więc został wymazany z ksiąg.
Wokół tej postaci toczą się naukowe spory, wynikłe z przekazów w XIII-XIV-wiecznej "Kronice Wielkopolskiej" i innych. Być może Bolesław "Zapominany" był synem pellex, nałożnicy Mieszka II. Podobno kochanica króla czyniła wszystko, "żeby jej własna latorośl wstąpiła wreszcie na tron królewski". Czy tą "latoroślą" był przyrodni brat Kazimierza Mnicha, Bolesław, który, według Mistrza Wincentego, tzw. Kadłubka, nie został jednak władcą?
Być może zawirowania wokół osoby Bolesława "Zapomnianego", a już z pewnością poczynania Mieszka II spowodowały, że Kazimierz "mały chłopaczek", jak nazywa go Gall Anonim, wrócił do klasztoru, zyskując miano Mnicha. Istnieje nawet teza, że Kazimierz, a może raczej jego matka, musieli prosić papieża Benedykta IX o zdjęcie ślubów zakonnych z "Mnicha". Ceną za tę bullę miał być dłuższy Wielki Post w Polsce: i rzeczywiście trwał on aż trzy tygodnie dłużej niż w innych państwach! Zatem może rzeczywiście rycerstwo prosiło Kazimierza w klasztorze o porzucenie pustelni i wstąpienie na tron, by przerwać zabójczy zamęt w okaleczonym terytorialnie kraju.
Niezwykłą teorię na temat Bolesława "Zapomnianego" wysnuł Jerzy Dowiat, który usiłował dowieść, że wzmiankowany w Kronice wielkopolskiej władca o imieniu Bolesław nie był wcale synem Mieszka II, ale jego zięciem. Chodzi tutaj o przyszłego króla Węgier Belę I, który przez wiele lat przebywał na wygnaniu w Polsce, gdzie poślubił nieznaną z imienia córkę Mieszka II i Rychezy Lotaryńskiej. On to, podczas pobytu teścia w niewoli u Czechów i być może później, miał sprawować w państwie Piastów rządy namiestnicze. Niewykluczone też, że pomagał Mieszkowi II w zaprowadzeniu ładu w kraju po buncie jego braci i mógł mieć udział w zabójstwie Bezpryma, któremu na krótko udało się przejąć władzę.
Według Dowiata błąd kronikarza, który pisał o rządach Bolesława, miałby polegać na utożsamieniu Beli z pierworodnym synem Mieszka II. W rzeczywistości władcą tym miał być zięć Mieszka, którego pogańskie i mało szlachetne imię - Bela - często mylono z imieniem Bolesław.
Został zamordowany lub poległ w walce z Czechami.
Opowieść o najstarszym synu Mieszka II i Rychezy Lotaryńskiej historycy kładą dzisiaj między bajki. Pisząc o zniewagach wyrządzonych przez syna matce, autor Kroniki wielkopolskiej mógł pomylić swojego bohatera z innym Bolesławem "Chrobrym", który wypędził z Polski macochę i przyrodnich braci. Pisząc zaś o bezwzględnych rządach i potworności występków, dziejopis najwyraźniej podstawił rzekomego Bolesława "Zapomnianego" w miejsce Bezpryma, przyrodniego brata buntującego się przeciwko Mieszkowi II. Wskazuje na to zbieżność tekstu kroniki z tekstem Roczników hildesheimskich, gdzie pod rokiem 1032 pojawiła się wzmianka o buncie Bezpryma.
O Bolesławie, synu Mieszka II i Rychezy Lotaryńskiej, wspominał także Jan Długosz, ale według kronikarza chłopiec zmarł jeszcze w dzieciństwie, za życia ojca, co miało być karą boską za niedbałe rządy i uleganie niemieckiej żonie.
A co, jeśli w średniowiecznych przekazach jest więcej niż ziarno prawy i Bolesław "Zapomniany" istniał? Jeśli tak, to nie były pierwszym i ostatnim władcą, którego zniesławiono, a potem wymazano z kart historii. Wieleset lat wcześniej w starożytnym Egipcie na zapomnienie został skazany faraon Echnaton, który chciał zreformować religię i ograniczyć wpływy kapłanów Amona, na Rusi zaś wielkiej niesławy doczekał się książę Światopełk "Przeklęty", podejrzewany o zabójstwo przyrodnich braci Borysa i Gleba, wyniesionych potem na ołtarze. Jeśli Światopełk z małżeństwa z córką Bolesława "Chrobrego" doczekał się synów, nic o nich nie wiadomo. Nowej władzy zależało, by świat o nich zapomniał.
Żródła:
Bolesław "Zapomniany" w "Wikipedii"
Bolesław Zapomniany. Wymazany z kart historii w "astr.a-historia.pl" - autor: BARBARA FARON
08-09-2019