Marek z Brzeźnicy herbu Gryf (zmarł zapewne w 1226 roku lub w 1231 roku)
Syn Jana z Gryfitów.
Wojewoda krakowski od 1212 roku do 1226 roku. Wielkorządca w imieniu Władysława III od 1229 roku do 1230 lub 1231 roku.
Pochodził z możnowładczego rodu Gryfitów (Świebodziców), który w okresie jego życia odgrywał dominującą rolę polityczną w Małopolsce. Był synem Jana, bratanka arcybiskupa gnieźnieńskiego Janika. W 1217 mianowany przez Leszka Białego wojewodą krakowskim, którą to funkcję pełnił aż do śmierci, z przerwą w latach 1225-1227.
Ród Gryfitów przybył do Małopolski w połowie XII wieku z Kopanicy (obecnie dzielnica Berlina), a była to wtedy stolica podbitego przez Niemców połabskiego Księstwa Kopanickiego. Jaksa zwany od herbu Gryfita był synem ostatniego jego władcy. Uczestniczył w krucjacie do Ziemi Świętej, a za zdobyte łupy założył w Miechowie w roku 1166 klasztor bożogrobców i sprowadził zakonników. Gryfici mieli ogromne doświadczenie w zagospodarowaniu pustkowi i organizacji nowoczesnej, jak na owe czasy struktury feudalnej i kościelnej. Dlatego nie należy się dziwić, że temu rodowi Henryk "Brodaty" gdzieś około roku 1230 nadał wspomniane pustkowia Ci z kolei, zadanie kolonizacji dziewiczych ziem postanowili powierzyć Cystersom.
Przerwa ta była spowodowana buntem Marka przeciwko Leszkowi. W 1224 roku krewniak Marka, Jan Klimontowic, został wysłany przez Leszka "Białego" na Mazowsze z pomocą księciu Konradowi Mazowieckiemu przeciwko Prusom. Zbiegł jednak z pola bitwy, dopuszczając do masakry rycerzy małopolskich, za co został przez Leszka pozbawiony wszelkich godności, a w ślad za nim także kilku jego krewnych. W efekcie Gryfici z Markiem z Brzeźnicy na czele wyjechali na Śląsk do Henryka "Brodatego", licząc na przekonanie go do podjęcia akcji przeciwko Leszkowi "Białemu" (którego popierał rosnący w siłę ród Odrowążów). Plan Marka się jednak nie powiódł, Henryk co prawda wyprawił się na Kraków, ale wieść o oblężeniu Lubusza przez landgrafa Turyngii zmusiła go do odwrotu spod bram miasta, podczas którego pogodził się z Leszkiem. Marek i jego krewni przenieśli się wówczas pod opiekę księcia opolskiego Kazimierza I, a wrócili do Małopolski dopiero po śmierci Leszka "Białego" w 1227 roku, odgrywając zapewne ważną rolę w obiorze na nowego księcia krakowskiego Władysława "Laskonogiego" (możnowładcy małopolscy postawili mu warunki co do objęcia tronu, czego efektem czego był wydany przez Władysława przywilej z Cieni z 1228 roku). Gryfici prowadzili także obronę Krakowa przed Konradem Mazowieckim, gdy ten w 1229 roku porwał Henryka "Brodatego", któremu Laskonogi powierzył rządy w Krakowie.
Trzeba zaznaczyć, że w polskiej historiografii istnieją kontrowersje na temat identyczności Marka, wojewody krakowskiego przed 1225 rokiem oraz Marka, wojewody krakowskiego po 1228 roku. Zwolennicy ich rozdzielenia (zresztą, wywodzący obu z rodu Gryfitów, niekiedy uznający że mamy do czynienia tutaj z ojcem i synem) opierają się przede wszystkim na dokumencie z 1225 roku (zachowanym jednak tylko w transumpcie z końca XIII wieku), w którym znajduje się wzmianka o wakacie na stanowisku wojewodzińskim po śmierci wojewody Marka.
Bratem Marka (a w przypadku zwolenników istnienia dwóch Marków - bratem pierwszego z nich, zmarłego w 1225 roku) był Teodor, następca Marka na stanowisku wojewody krakowskiego (1231-1238).
Żródła:
Marek z Brzeźnicy "w Wikipedii"