Wierzchosława Rurykowiczówna (urodzona około 1125 roku, zmarła 15 marca, zapewne w 1148 roku) herb
Jedyna córką Wsiewołoda Mścisławicza Rurykowicza, księcia nowogrodzkiego i nieznanej z imienia Rurykowiczówna, córki Światosława II Dawidowicza Rurykowicza, księcia czernihowskiego.
W 1137 roku poślubiła Bolesława IV "Kędzierzawego" Piasta (urodzony w 1125 roku, zmarł 3 kwietnia 1173 roku) księcia mazowieckiego, kujawskiego i wielkiego księcia krakowskiego.
Wierzchosława pochodziła ze sławnego rodu Ruryka. Była najprawdopodobniej najmłodsza z rodzeństwa. Miała dwóch braci: Iwana i Włodzimierza. W 1136 lub 1137 roku najprawdopodobniej jeszcze za życia swego ojca poślubiła księcia Bolesława "Kędzierzawego". Co ciekawe w tym samym czasie jej brat Włodzimierz Rurykowicz poślubił siostrę jej męża, Ryksę Piastównę. Obydwa małżeństwa zostały zawarte najpewniej z inicjatywy Salomei, drugiej żony Krzywoustego, pragnącej w ten sposób wzmocnić pozycję swoich dzieci.
W 1138 roku, po śmierci Bolesława III "Krzywoustego", Wierzchosława została księżną mazowiecką. W 1141 roku księżna towarzyszyła mężowi w wiecu w Łęczycy zwołanym z inicjatywy jej teściowej księżnej-wdowy Salomei. W 1146 roku po wygnaniu z Polski Władysława II, przyrodniego brata jej męża, Wierzchosława została księżną krakowską.
Wierzchosława zmarła najpewniej w latach sześćdziesiątych XII wieku, bowiem 31 grudnia 1167 roku Bolesław wystąpił z drugą żoną Marią. Wierzchosława została pochowana najprawdopodobniej obok męża w katedrze płockiej.
Pod datą 1151 roku Jan Długosz zapisał: "Bolesław Kędzierzawy pojął za żonę córkę Wszechwłodzimira ruskiego, ówczesnego księcia Halicza - Anastazję. Ta z wielkim posagiem odprowadzona do Krakowa przez ojca i książąt ruskich, została poślubiona. Uroczyste wesele trwało w Krakowie wiele dni. Uświetniali je swoją obecnością prałaci i baronowie polscy, rycerze zaś turniejami i innymi rycerskimi zabawami...".
Jest to informacja błędna. Syn Bolesława "Krzywoustego", Bolesław "Kędzierzawy", nie dbał o kronikarski zapis swoich rządów i stąd niewiele szczegółów z tamtej epoki zachowało się do naszych czasów. Znakomity historyk, jakim był kanonik krakowski Jan Długosz, też nie mógł niczego wyszperać. Musimy więc dać wiarę ruskiemu latopisowi, który pod datą 1137 zapisał: "Wisewołod Mścisławicz otda dczer swoju w Lachy Werchusławu". W trzy lata po zapisie latopisa wdowa po Bolesławie "Krzywoustym", Salomea, przedstawiła synową polskim panom na zjeździe w Łęczycy, gdzie przekonywała wielmożów, by poparli jej synów w sporze z Władysławem "Wygnańcom".
Niektórzy badacze uważają, że drzwi płockie, pochodzące z połowy [I wieku, to dar Bolesława "Kędzierzawego" i żony dla kościoła katedralnego, który mieścił ciała ojca i dziada polskiego księcia. Drzwi te od XIV wieku zdobią portal soboru sofijskiego w Nowogrodzie Wielkim. Bolesław i żona są na nich przedstawieni w towarzystwie biskupów: płockiego Aleksandra i magdeburskiego Wichmana. Obecność dostojnika niemieckiego tłumaczy się tym, że bramę wykonywali artyści sascy i magdeburscy. Uczeni są zdania, że drzwi zostały wykonane w latach 1152-1154. Kobietą towarzyszącą księciu jest więc najprawdopodobniej Wierzchosława.
Po śmierci Wierzchosławy jej mąż, upamiętniając ją, darował czerwińskiemu klasztorowi oprawiony w srebro ewangeliarz, nazwany Ewangeliarzem Anastazji. Anastazja było najpewniej łacińskim lub greckim odpowietnikiem jej imienia, gdyż tym imieniem nazywał ją Długosz. Według niego Wierzchosława miała być księżniczką halicką, która zmarła w 1158 roku w trakcie połogu. Również data ślubu w 1151 roku podana przez kronikarza jest błędna. Ewangeliarz powstał prawdopodobnie około 1160 roku.
Wierzchosława z małżeństwa z Bolesławem doczekała się troje lub czworo dzieci:
Bolesław (urodzony około 1150 roku, zmarłego w 1172 roku),
nieznanej z imienia córka (urodzona przed 1160 rokiem, zmarła po 1178 roku),
Wierzchosława? (urodzona około 1160 roku, zmarła 2 stycznia albo 11/12 września po 1212 roku), pochodznie niepewne,
Leszek (urodzony około 1162 roku, zmarł w 1186 roku), książę Kujaw i Mazowsza, zmarł bezpotomnie.
Starsza literatura przypisywała młodsze dzieci drugiej żonie Bolesława. Jednak po odkryciu monet Leszka, w których nazywa siebie synem Anastazji, pogląd ten okazał się nietrafny.
O Wierzchosławie podobnie jak o innych księżnych polskich w średniowieczu zachowały się skąpe relacje źródłowe. Najwięcej informacji o tej księżnej umieścił w swojej kronice Długosz. Są one jednak w większości błędne. Jedyny portret księżnej zawiera Ewangeliarz Anastazji. W Ewangeliarzu Wierzchosława przedstawiona jest jako kobieta klęcząca pod krzyżem.
Data jej śmierci jest sporna. Dokument dotyczący drugiej żony Bolesława - Marii, był uznawany za mało wiarygodny, gdyż następną informację o Marii podaje dopiero Długosz. Tak więc być może Maria nie istniała, a Wierzchosława mogła umrzeć dopiero w początkach XIII wieku.
Żródła:
"Małżeństwa królewskie - Piastowie" - Jerzy Besala
"Poczet królów i książąt polskich" - Marek Urbański
"Poczet królowych i żon władców polskich" - Marek Urbański
"Poczet polskich królowych i księżnych" - Zbigniew Satała
"Poczet polskich królowych, księżnych i metres" - Zbigniew Satała
"Polskie królowe" - Edward Rudzki (tom. I).
10-03-2024
22-02-2024