Habsburgowie
Dynastia panująca cesarzy Rzymskich od 1273 do 1322 roku (z przerwami) i następnie w latach 1438-1806 (z przerwą w latach 1742-1745), od 1804 roku dzierżąca tytuł cesarzy Austrii (do 1918 roku), cesarzy Meksyku w latach 1864-1867, królów Niemiec w latach 1271-1291, 1298-1308, 1437-1439, 1440-1657, 1658-1740, królów Czech w latach 1306-1310, 1437-1439, 1440-1458, 1526-1780, królów Węgier w latach 1437-1439, 1440-1458, 1526-1780, królów Kastylii w latach 1504-1516, królów Neapolu w latach 1516-1700, 1707-1734, królów Sycylii w latach 1516-1700, 1720-1734, królów Hiszpanii w latach 1516-1700, królów Anglii w latach 1554-1558, królów Irlandii w latach 1554-1558, królów Portugalii w latach 1580-1640, arcyksiążąt Austrii w latach 1359-1780, książąt Austria w latach 1278-1359, książąt Brabantu w latach 1482-1700, 1713-1780, książąt Geldrii w latach 1482-1492, 1543-1581 (1581-1672, 1674-1700), książąt Hainault w latach 1482-1700, 1713-1780, książąt Limburga w latach 1482-1492, 1543-1568, książąt Mediolanu w latach 1535-1700, 1713-1780, książąt Dolnego Śląska w latach 1549-1551, 1615-1630, książąt Mantui w latach 1708-1780, książąt Parmy w latach 1735-1748, margrabiów Namur w latach 1482-1700, 1713-1780, hrabiów Tyrolu w latach 1363-1780, hrabiów Burgundii w latach (Franche Comte) w latach 1482-1678, hrabiów Flandrii w latach 1482-1700, 1713-1780, hrabiów Hollandii w latach 1482-1581, hrabiów Zeelandii w latach 1482-1581. Nazwa pochodzi od zbudowanego na przełomie X/XI wieku zamku Habichtsburg, leżącego w Aargau (obecnie północna Szwajcaria). Protoplastą rodu był poświadczony przez źródła pochodzące z X wieku rycerz Guntram "Bogaty". Jego wnukowie (jednym z nich był biskup Werner ze Strasburga) tytułowali się "grafami z Habsburga". Ród początkowo rycerski, dzięki zapobiegliwości szybko zyskiwał na znaczeniu, stając się rodem możnowładczym. Jednakże u progu Wielkiego Bezkrólewia, które dotknęło cesarstwo niemieckie, Habsburgowie, mimo że posiadali już dość znaczne wpływy, szczególnie nad górnym Renem, nie należeli jeszcze do najpotężniejszych rodów. Dość niespodziewanie w 1273 roku elektorzy Rzeszy wybrali Rudolfa z Habsburga na króla niemieckiego (panował do 1291 roku jako Rudolf I), sądząc, że dokonują wyboru przejściowego i licząc na słabość nowego. Rudolf zawiódł te nadzieje, gdyż przede wszystkim zadbał o wzrost potęgi swego rodu, nadając synom Austrię, Styrię i Krainę w dziedziczne lenno. Mimo tych sukcesów pierwsza faza mocarstwowego znaczenia Habsburgów zakończyła się niepowodzeniem. W XIV wieku w wyniku ruchu wyzwoleńczego Szwajcarów utracili swe rodowe posiadłości, nie udało się także na stałe utrzymać tronu niemieckiego. Wprawdzie zarówno syn Rudolfa, Albrecht I, jak i wnuk Fryderyk Piękny byli w latach 1298-1308 i 1314-1322 władcami Niemiec ale później Habsburgowie przegrali rywalizację z Wittelsbachami i Luksemburgami. Następni Habsburgowie, panując już tylko w Austrii, potrafili jednak zadbać o wzmocnienie potęgi rodu. W XIV wieku: Albrecht II opanował księstwa Karyntii i Krainy, a Rudolf IV Tyrol. Po jego śmierci, doszło do podziału domeny rodowej na dwie linie: albertyńską (Górna i Dolna Austria) i leopoldyńską (Styria, Karyntia, Kraina i Tyrol), zakończonego wygaśnięciem w 1457 roku linii albertyńskiej. Do ponownego znaczenie Habsburgowie doszli w XV wieku Albrecht V jako zięć Zygmunta Luksemburskiego przejął po jego śmierci w 1437 roku trony Czech i Węgier, a w 1438 roku został wybrany na króla niemieckiego jako Albrecht II. Sukces był jednak krótkotrwały. Albrecht zmarł w 1439 roku jego syn Władysław Pogrobowiec (ostatni z linii albertyńskiej) opanował wprawdzie Czecha i Węgry (z wielkimi komplikacjami - rywalizacja z Jagiellonami, regencja Jana Hunyadyego na Węgrzech), ale po jego bezpotomnej śmierci w 1457 roku Habsburgowie utracili obie te korony. Tron niemiecki w 1440 roku przejął Fryderyk V z linii leopoldyńskiej, któremu udało się także zdobyć w 1452 roku koronę cesarską (panował jako Fryderyk III). Nie był on władcą wybitnym, nie odniósł zbyt wielu sukcesów (mimo że dewizą jego życia były słowa: "Cały świat jest poddany Austrii"), ale udało mu się po śmierci Władysława Pogrobowca opanować Austrię i zapoczątkować trwająca aż do 1806 roku (z przerwą w latach 1742-1745) panowanie Habsburgów w Rzeszy. Jego syn i następca Maksymilian I (panował w latach 1493-1519), po wojnie z królem francuskim Ludwikiem XI prowadzonej o spadek po księstwie Burgundzkim (Maria, córka Karola Zuchwałego, księcia burgundzkiego, była pierwszą żoną Maksymiliana I) opanowały Niderlandy z Flandrią i Franche-Comte. Zapewnił Habsburgom także panowanie w Hiszpanii, Czechach i na Węgrzech. Polityka dynastyczna była chyba jego najsilniejszą bronią ("Niechaj inni prowadzą wojny, ty, Austrio, żeń się szczęśliwie"), którą po nim odziedziczyli następcy, czyniąc zeń główny filar potęgi habsburskiej. Wnuk Maksymiliana I, Karol V (panował w latach 1519-1556), otrzymał wraz z tytułem cesarskim posiadłości niemiecko-austriackie, burgundzkie w Niderlandach, znaczną część Włoch i Hiszpanię z "Indiami Zachodnimi". Był to szczytowy okres znaczenia Habsburgów, którzy stawali się najsilniejszą dynastią w Europie. Rozległość terytorialna państwa i kłopoty polityczne spowodowały, że Karol V w latach 1521-1523 przekazał swemu bratu Ferdynandowi zarząd nad posiadłościami austriacko-niemieckimi, a w 1526 roku także Czechy i Węgry. Po ustąpieniu Karola V z tronu w 1556 roku dynastia habsburska rozpadła się na dwie linie: hiszpańską, którą założył syn Karola, Filip II (panował w latach 1556-1598), dziedzicząc Hiszpanię, Niderlandy, Franche-Comte, Mediolan, Królestwo Neapolu i Sycylii oraz tereny zamorskie w Ameryce; i austriacką, wywodzącą się od Ferdynanda I, brata Karola V (jego żoną była Anna, wnuczka Kazimierza Jagiellończyka), który dziedziczył Austrię, Tyrol, Styrię, Karyntię, Krainę, Vorarlberg, Gorycję z Gradyską, Triest z Istrią, czyli austriackie kraje dziedziczne, oraz Czechy i Węgry, a także otrzymał koronę cesarską. Filip II, tracąc wprawdzie północne Niderlandy, zdołał rozszerzyć swe panowanie na Portugalię oraz posiadłości zamorskie w Afryce i Azji. Jednak jego następcy rządzący Hiszpanią do 1700 roku, tj. do wymarcia dynastii na bezpotomnym Karolu II, w ciągu zaledwie stu lat utracili Portugalię, pozostałą część Niderlandów i wiele posiadłości amerykańskich. Austriackim Habsburgom natomiast nie zaszkodził czasowy podział państwa między trzech synów Ferdynanda I: Maksymilian - otrzymał koronę cesarską, Austrię, Salzkammergut, Czechy i Węgry, Ferdynand - Tyrol i Vorariberg, Karol Styrię, Karyntię i Krainę. Próbowano także rozszerzyć stan posiadania dynastii, snując nieudane plany przejęcia korony angielskiej poprzez małżeństwa Filipa II z Marią I "Krwawą" i Karola Habsburga z Elżbietą I oraz korony polskiej w latach 1572, 1575 i 1586 (Ernest, jego ojciec Maksymilian II i brat Maksymiliana). Lata następne nie były dla Habsburgów najłatwiejsze. Wśród problemów można wymienić zniszczenia w wyniku wojny trzydziestoletniej (choć bez strat terytorialnych), wojny tureckie, wieńczone wielkim sukcesem - odzyskaniem Węgier, wojnę o sukcesję hiszpańską zakończona opanowaniem Madrytu przez Burbonów, wreszcie niebezpieczeństwo wygaśnięcia rodu. Temu ostatniemu zaradził Karol VI (panował w latach 1711-1740), wydając już w 1713 roku "Sankcję pragmatyczną", będącą aktem prawnym, głoszącym niepodzielność i nierozerwalność krajów pozostających pod jego berłem i stanowiącym, że w razie braku męskiego potomka po jego śmierci tron przypadnie córkom cesarza, w drugiej zaś kolejności jego bratanicom. Na mocy tego postanowienia tron objęła córka Karola, Maria Teresa (panowała w latach 1740-1780), dając, początek dynastii habsbursko-lotaryńskiej. Tron cesarski w 1745 roku (po krótkich rządach Karola Alberta Wittelsbacha) przypadł jej mężowi Franciszkowi Stefanowi, księciu lotaryńskiemu, ale poprzez jego elekcję władza w Rzeszy wracała do Habsburgów.
Habsburg-Lotharingen-Baudemont-Vaudemont
Dom Habsbursko-Lotaryński - oficjalna nazwa dynastii Habsbursko-Lotaryńskiej. Ród będący kontynuacją dynastii Habsburgów. Dynastia powstała w wyniku ślubu Marii Teresy von Habsburg oraz Franciszka I Stefana von Lothringen (Lotaryńskiego) po ich ślubie w 1736 roku. Stąd też pochodzi nazwa "Dom Habsbursko-Lotaryński" - Haus Habsburg-Lothringen.
