Geneza orła jako symbolu sięga czasów wspólnoty praindoeuropejskiej, kiedy to orzeł jako symbol siły stał się atrybutem pierwszego z bogów praindoeuropejskiego panteonu - Diausa, znanego z późniejszej Grecji jako Zeus, z Rzymu natomiast jako Iuppiter (archaicznie Diouis pater).
Orzeł pozostał atrybutem i posłańcem Jupitera w religii rzymskiej. Jako symbol siły tego boga stał się emblematem legionów rzymskich, podobizna (figurka) orła z rozpostartymi skrzydłami widniała na szczycie sztandaru każdego z legionów.
W cesarstwie rzymskim orzeł stał się z czasem emblematem cesarza jako zwierzchnika armii, a następnie uniwersalnym symbolem państwa rzymskiego. Po przeniesieniu stolicy do Konstantynopola i utrwaleniu się dualistycznego charakteru cesarstwa (z podziałem na łaciński zachód oraz grecki wschód) rozpowszechniła się symbolika orła dwugłowego, gdzie dwie głowy symbolizują dwie stolice: lewa Rzym, prawa Konstantynopol.
Orzeł, w heraldyce znak herbowy wielu narodów i państw. Orzeł bywa jedno- lub dwugłowy, najczęściej ze skrzydłami rozpostartymi do lotu, rzadziej siedzący. Istotną różnicę stanowi kształt skrzydeł, ogona, zwrot głowy, kolor języka, dzioba, szponów, umieszczone znaki szczególne.
Orzeł dwugłowy jako godło państwowe Cesarstwa Bizantyjskiego
Orzeł był symbolem cesarstwa rzymskiego, potem także (z czasem dwugłowy) cesarstwa bizantyjskiego. Dwugłowy orzeł pozostał godłem Cesarstwa Bizantyjskiego, które nigdy nie wyrzekło się pretensji do panowania nad upadłą częścią zachodnią. Stąd też został przejęty mechanicznie przez inne państwa, np. przez Rosję. W końcu XII wieku pojawił się na pieczęciach cesarzy niemieckich (Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego). Od XIV-XV wieku godłem cesarstwa stał się przejęty z Bizancjum orzeł dwugłowy, przyswojony później przez cesarstwo austriackie.
Orzeł jednogłowy, nawiązujący do tradycji poprzedzającej rozpad cesarstwa rzymskiego na dwie części, stał się godłem Karola Wielkiego, a potem Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego i innych państw, m.in. stał się godłem Polski.
Godłem królestwa Niemiec stał się orzeł jednogłowy, który przeszedł w różnych formach do państw Rzeszy Niemieckiej i stał się godłem utworzonego w 1871 roku cesarstwa niemieckiego. Czarnego orła dwugłowego przyjęło jako swój herb w XV wieku Wielkie Księstwo Moskiewskie, później cesarstwo rosyjskie. Orła w herbie miała też Serbia i Jugosławia, mają go USA, Meksyk i in. państwa.
Orzeł dwugłowy jako godło państwowe Imperium Rosyjskiego
Orzeł jako godło państwowe Polski
Najstarszy wizerunek (jeszcze nie heraldyczny) orła jako znaku polskiego widnieje na okolicznościowym denarze Bolesława Chrobrego z około 1000 roku. (Trzeba jednak zaznaczyć, że niektórzy widzą na tym denarze wizerunek innego ptaka: gołębia, koguta albo pawia.
Najstarsze przedstawienie orła w postaci zbliżonej do heraldycznej znajduje się na brakteacie Kazimierza Sprawiedliwego (około 1177 roku).
Natomiast najstarszy heraldyczny wizerunek orła widnieje na pieczęci Kazimierza I opolsko-raciborskiego z 1222 roku (na tarczy trzymanej przez jeźdźca).
Ponieważ jednak wspomniane znaki nie były dziedziczone, więc uznawane są za osobiste godła książęce nie zaś za herby. Z tego powodu uznaje się, że pierwszy herbowy wizerunek orła znajduje się na pieczęci Henryka Pobożnego (z około 1224 roku) jako herb księstwa śląskiego.
Najstarsze wizerunki ukoronowanego orła w herbie Królestwa Polskiego widnieją na pieczęci majestatycznej króla Przemysła II (z 1295 roku) i na o kilka lat młodszej płycie nagrobnej Henryka IV Probusa.
Wizerunek orła polskiego ulegał różnym zmianom w zależności od pojęć artystycznych epoki. Do najważniejszych etapów rozwojowych wyobrażenia orła zaliczyć należy: okres dzielnicowy, monarchia Kazimierza III Wielkiego, XVI wieku, Księstwo Warszawskie i Królestwo Polskie oraz II Rzeczpospolita od 1927 roku.
O herbie państwa polskiego można mówić dopiero po koronacji Przemysła II w 1295 roku. Od jego panowania biały (a właściwie srebrny) orzeł w koronie na czerwonej tarczy staje się rzeczywistym herbem Polski jak też dynastii piastowskiej. Pomimo, że Łokietek i Kazimierz Wielki używają też herbu ziemi kujawskiej jako własnego herbu, a Przemyślidzi i Andegawenowie mają własne herby dynastyczne, wszyscy kolejni królowie posługują się Orłem Białym jako znakiem Królestwa Polskiego.
Z nastaniem dynastii jagiellońskiej pojawiła się nowa sytuacja. Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie utworzyło nowe państwo - Rzeczpospolitą Obojga Narodów. Orzeł Biały oczywiście pozostał herbem Królestwa Polskiego (Korony), choć nie był już herbem dynastycznym, gdyż Jagiellonowie używali własnego. Jednak od czasów Zygmunta Starego orzeł ponownie nabrał znaczenia herbu dynastii, co podkreślano przez umieszczanie monogramów na jego piersi: S - Zygmunt (Sigismundus) Stary, SA - Zygmunt August, A - Anna Jagiellonka.
W czasach panowania królów elekcyjnych Orzeł Biały pozostaje herbem Królestwa Polskiego (Korony). Z biegiem czasu zmienia się rysunek orła, kształt noszonej przez niego korony (korona zamknięta, zwieńczona krzyżem w miejsce stosowanej do tej pory korony otwartej) oraz pojawiają się insygnia królewskie (berło i jabłko) trzymane przez orła w szponach. Na piersi umieszczany bywa herb panującego.
Po III rozbiorze Polski (1795) Orzeł Biały pozostawał w ukryciu lub na emigracji, by wrócić wraz z wojskami napoleońskimi - na sztandarach, znakach wojskowych i w herbie Księstwa Warszawskiego (w drugim polu za herbem Saksonii).
Po upadku Napoleona (w 1815) podzielono Księstwo warszawskie, ale powstało Królestwo Polskie zjednoczone z Cesarstwem Rosji (tzw. Królestwo Kongresowe). Wojska Królestwa zachowały odrębne znaki wojskowe z Orłem Białym. W czasie powstania listopadowego (1830-1831) często używano tych samych znaków.
Po upadku powstania listopadowego Orzeł Biały powracał na sztandary w czasie powstania w 1848 i powstania styczniowego (1863-1864).
Po wybuchu w 1914 roku I wojny światowej Orzeł Biały pojawił się we Francji na sztandarach polskich żołnierzy (Bajończyków, Hallerczyków ...).
Niemcy i Austriacy pozwolili na używanie znaku Orła na terenach okupowanych przez siebie terenach byłego Królestwa Kongresowego. W 1916 roku cesarze Austrii i Niemiec ogłosili utworzenie Królestwa Polskiego. W 1917 roku na wyemitowanych banknotach umieszczono wizerunek Orła, który można uznać za pierwsze od kilkudziesięciu lat oficjalne użycie Orła jako godła państwowego.
Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku próbowano wprowadzić wizerunek Orła bez korony. Ostatecznie w 1919 roku przyjęto wzór Orła nawiązujący do Orła sprzed rozbiorów.
W 1927 roku przyjęto nowy wzór herbu państwowego wg projektu Zygmunta Kamińskiego.
Wraz z władzą komunistyczną w Polsce pojawił się orzeł bez korony.
Pierwszym takim wizerunkiem był orzeł zaprojektowany przez Janinę Broniewską dla I Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Był to rzekomy orzeł piastowski, rzekomo z grobowca Władysława Hermana.
Ostatecznie w PRL używano poprawianych rysunków orła Zygmunta Kamińskiego - zawsze bez korony.
Rząd Rzeczypospolitej na Uchodźstwie oraz wszelkie ruchy niepodległościowe używały zawsze herbu z orłem w koronie.
Dlatego też w 1989 roku przywrócono herb Polski przedstawiający ukoronowanego Orła Białego wg wzoru przedwojennego (z niewielkimi zmianami).
Żródła:
Orzeł
Orzeł w "Wikipedii"