Maria de Poitiers-Lusignan (urodzona w 1273 roku, zmarła w Barcelonie, 10 września 1322 roku) herb
Córka Hugona III [I] de Poitiers-Lusignan, króla Cypru, tytularnego króla Jerozolimy, księcia Antiochy i Izabeli d'Ibelin, córki Gwidona d'Ibelin, marszałka i konetabla Cypru.
W Santa Sophia, Nikozja 15 czerwca 1315 roku (per procura), w Gironie 27 listopada 1315 roku (pro futuro) poślubiła Jakuba I z Urgel-Cerdagne (Cerdana) "Sprawiedliwego" (urodzony w Walencji 10 sierpnia 1267 roku, zmarł w Barcelonie 2 listopada 1327 roku) króla Sycylii i Aragonii.
W Lignages krzyżowcy nazwali ją "Marie, Małgorzata, Aalis i Helvis".
Maria była najstarszą córką króla Cypru i Jerozolimy Hugona III (I) oraz Izabeli, pochodzącej z Ibelinów - najznaczniejszego cypryjskiego rodu arystokratycznego.
Ojciec Marii jedynie po kądzieli wywodził się z rodu Luzynianów, będąc przedstawicielem władającej Antiochią bocznej linii książąt Akwitanii (Poitiers). Jednak po wymarciu linii męskiej cypryjskich Luzynianów w 1267 roku Hugo oficjalnie przyjął nazwisko rodowe i herb matki, kontynuując ród królów Cypru jako Hugo III z Lusignan. W 1269 roku objął tron Jerozolimy jako Hugo I, chociaż jego władza ograniczała się właściwie do Akki, zdobytej w końcu przez muzułmanów w 1291 roku. Mimo upadku Akki, władcy Cypru nie zaprzestali używania tytułu królów Jerozolimy.
Dokładna data narodzin Marii nie jest znana. Królewna żyła jednak już w latach 70-tych XIII wieku, ponieważ z małżeństwa jej rodziców, zakończonego śmiercią ojca w 1284 roku, pochodziło nie tylko liczne potomstwo płci męskiej, ale też kilka jej młodszych sióstr (trzy lub cztery).
W literaturze przedmiotu funkcjonują takie określenia czasu narodzin Marii jak 1273 roku czy w 1279 roku. Najpóźniejszy moment przyjścia na świat królewny na lata 1279-1280 jest możliwy do przyjęcia, jeśli uzna się za wiarygodną informację nikozyjskiego kanonika Jacoba de Cassiatis o tym, że w chwili śmierci ojca miała ona około 4-5 lat.
Rodzina Marii ukrywała jej wiek przed aragońskimi posłami w trakcie negocjacji przedmałżeńskich, twierdząc, że nie ukończyła 25 roku życia. Była to górna granica wieku, na jaką zgadzał się jej przyszły mąż, który liczył na potomstwo z tego związku. W rzeczywistości królewna miała wówczas z pewnością ponad 30 lat.
W czerwcu 1311 roku, osiem miesięcy po śmierci królowej Blanki, mimo deklarowanej niechęci do powtórnego ożenku, Jakub II przedstawił na zebraniu kortezów w Barcelonie zamiar poślubienia siostry króla Cypru. Plany małżeńskie niedawno owdowiałego króla wiązały się z ekspansją Korony Aragonii w rejonie Morza Śródziemnego. Jakub II zamierzał ożenić się z główną spadkobierczynią bezdzietnego i uważanego za impotenta króla Henryka w celu przejęcia w przyszłości kontroli nad Cyprem, jak też uzyskania tytułów prawnych oraz pretensji Luzynianów do posiadłości w Ziemi Świętej.
Kilkuletnie negocjacje przedmałżeńskie, w których dużą rolę odgrywał rycerski zakon szpitalników, dotyczyły głównie desygnowania jednej z sióstr króla Cypru na jego dziedziczkę. Chociaż poślubienie przez Jakuba II którejś z młodszych królewien dawało większą szansę na posiadanie potomstwa, to - zgodnie z wolą króla Henryka - najstarsza Maria miała zostać spadkobierczynią korony cypryjskiej, a jej męskie potomstwo mogłoby objąć realną władzę na Cyprze po śmierci wuja. Negocjacje zakończyły się 1 maja 1314 roku podpisaniem umowy pomiędzy Jakubem II i Henrykiem II.
Z dnia 8 listopada 1314 roku Jakub II zgodził się na to małżeństwo, pod warunkiem iż Maria będzie dziedzicem Cypru po śmierci brata króla Henryka II jako jego najbliższa krewna.
Po trwających 4 lata zabiegach o jej rękę, ostatecznie poślubiła króla aragońskiego jako podstarzała, ale posażna panna, potencjalna dziedziczka swojego brata Henryka II. Wniosła mężowi posag o wartości kruszcowej prawie 1,2 tony srebra. Zawierając związek z tak potężnym władcą śródziemnomorskim jak Jakub II, prawdopodobnie skorzystała z najlepszej oferty matrymonialnej, jaką kiedykolwiek złożono członkowi dynastii cypryjskiej. Zmarła jednak bezdzietnie, przed swoim bratem, po niecałych 7 latach małżeństwa, co pokrzyżowało ambitne plany polityczne jej męża.
Cypryjsko-aragońskie małżeństwo dynastyczne zostało zawarte 15 czerwca 1315 roku per procura w obecności całego dworu cypryjskiego w Nikozji. Jakubowi II, którego zastępował aragoński pełnomocnik i królewnie Marii udzielił ślubu papieski legat Peter de Plaine-Cassagne. Konfirmacja małżeństwa nastąpiła po przybyciu Marii do jej nowego królestwa. Uroczystości odbyły się 27 listopada 1315 roku w Gironie.
Wychodząc za władcę jednego z najpotężniejszych królestw śródziemnomorskich, królewna Maria zrobiła prawdopodobnie najlepszą partię spośród wszystkich członków domu cypryjskiego, jacy kiedykolwiek związali się z przedstawicielami obcych dynastii.
Dzięki temu prestiżowemu mariażowi i stosunkom nawiązanym z dynastią barcelońską Luzynianowie doprowadzili do kolejnych małżeństw między krewnymi obu domów panujących. Siostra wujeczna Henryka II i Marii Izabela z Ibelinu w 1316 roku została żoną jednego z przedstawicieli dynastii barcelońskiej, poślubiając młodszego brata króla Majorki Sancza, w roku 1317 roku zaś sam monarcha cypryjski poślubił bratanicę swojego nowego szwagra, królewnę sycylijską Konstancję.
Z punktu widzenia Jakuba II małżeństwo z Marią ani nie przyniosło spodziewanych korzyści politycznych, ani nie było udane. Rozczarowany król, który zalecał posłom wybór najlepszej kandydatki, odpowiednio młodej, ładnej i płodnej, oceniał Cypryjkę jako wręcz sędziwą. Zbyt późno wydana za mąż królewna nie urodziła żadnego spadkobiercy i zmarła przed swoim bratem, którego dziedzicem i kolejnym królem Cypru został bratanek Hugo.
Skarbiec władcy Aragonii zasilił natomiast posag Marii, na który złożyli się jej brat i matka, wynoszący 300 tys. bezantów. W trakcie negocjacji przedmałżeńskich monarcha stawiał nawet bardziej wygórowane żądania finansowe, chcąc uzyskać sumę 500 tys. bezantów. Posag został wypłacony w używanej na Cyprze srebrnej monecie (tzw. białych bezantach), zawierającej około 3,84 g srebra, co łącznie dawało 1152 kg kruszcu.
Królowa Maria rozchorowała się ciężko w 1318 roku oraz w marcu 1319 roku. Przebywając w Tortosie, dnia 2 kwietnia 1319 roku sporządziła testament.
Część nowożytnych kronikarzy uznała zatem, że choroba była śmiertelna i monarchini zmarła w 1319 roku, a nawet jeszcze w 1318 roku. Wersję o zgonie królowej w 1319 roku rozpowszechniło poczytne dzieło "Anales de la Corona de Aragón" Jerónima Zurity, który podał również nieprawdziwą informację o wyrażeniu przez królową życzenia, by została pochowana w kościele dominikanów w Tortosie w habicie dominikańskim. W rzeczywistości królowa chciała, by jej ciało w habicie braci mniejszych zostało złożone w miejscowym kościele franciszkanów. Mylna data zgonu spotykana jest także we współczesnych publikacjach.
Zachowały się jednak dokumenty świadczące o tym, że królowa z pewnością żyła do września 1322 roku i nie umarła w Tortosie. Z listu datowanego na 22 września 1322 roku, który Jakub II wysłał do szwagra, wynika, że zgon Marii nastąpił 10 września 1322 roku w Barcelonie. Król podał okoliczności śmierci małżonki, w tym przyjęcie przez nią sakramentów oraz godzinę jej zgonu.
Po odbyciu ponad trzymiesięcznej żałoby król wstąpił w ostatni, czwarty związek małżeński w Boże Narodzenie 1322 roku, wybierając sobie żonę niedynastycznego pochodzenia spośród własnych poddanych. Nowa królowa, którą została Elizenda z Montcady, była pierwszą katalońską szlachcianką na tronie Aragonii.
Maria została pochowana habicie klaryski w kościele klasztornym św. Franciszka w Barcelonie, gdzie w średniowieczu chowano wielu członków rodziny królewskiej Aragonii i gdzie spoczywała tam wraz z dwiema innymi królowymi do XIX wieku, co potwierdzają m.in. XVIII-wieczne przekazy ("Chronica Serafica de la Santa Provincia de Cathaluna" ojca Jaime Colla i zapiski brata Berarda Comesa w "Libro Vero" barcelońskiego konwentu) oraz tekst epitafium królowej. Ciało Marii złożono w środku chóru w pobliżu głównego ołtarza. W XV wieku przeniesiono je do kaplicy św. Szczepana i św. Apolonii (od 1828 roku pod wezwaniem św. Salwatora z Horty).
Kamienny nagrobek królowej wykonali Joan de Tournai i Jacques de França. Został on ukończony w 1323 roku. Z sarkofagu Marii zachowała się jedynie rzeźba przedstawiająca figurę władczyni, obecnie przechowywana w Narodowym Muzeum Sztuki Katalońskiej w Barcelonie. Maria została przedstawiona w habicie i koronie na głowie, podobnie jak jej poprzedniczka królowa Blanka.
W roku 1822 kościół św. Franciszka wraz z klasztorem franciszkanów został uszkodzony, padł ofiarą pożaru w 1835 roku i ostatecznie został rozebrany w 1837 roku. Po stwierdzeniu naruszenia znajdujących się w kościele grobów królewskich, władze publiczne zajęły się zebraniem kości należących do Alfonsa II, królowych Konstancji sycylijskiej, Marii cypryjskiej i Sybilli z Fortia oraz infantów. Szczątki królowej Marii przeniesiono do barcelońskiej katedry, gdzie znalazły ostateczne miejsce spoczynku w 1852 roku. Z pierwotnego nagrobka monarchini zachowała się figuralna płyta nagrobna.
Żródła:
MARIE of Cyprus tłumaczenie: Bogdan Pietrzyk
Maria cypryjska (królowa Aragonii) w "Wikipedia"
03-09-2023
16-06-2023