Pius VII
"Don Gregorio" Barnaba Niccoló Maria Chiaramonti (urodzony w Casenie, 14 sierpnia 1742 roku, zmarł w Rzymie, 20 sierpnia 1823 roku) herb
Syn hrabiego Scipione Maria Niccoló Chiaramonti, astronoma włoskiego i Giovanni Coronati Ghini, córki markiza Barnaby Eufrasio Ghini (Chini).
Papież, Biskup Rzymu, Wikariusz Jezusa Chrystusa, Następca i Książe Apostolski, Najwyższy Biskup Kościoła, Patriarcha Świata od 14 marca 1800 roku do 20 sierpnia 1823 roku.
"Pius VI dla zachowania wiary stracił tron, Pius VII dla zachowania tronu stracił wiarę" - mówiono w Rzymie, gdy encyklika Ecclesia Christi obwieścił zawarcie konkordatu z Francją. Z czasem jednak doceniono jego śmiały opór i niezłomność w starciu z Napoleonem o przywrócenie autorytetu papiestwu.
Pochodził z Ceseny i - ze strony matki, która po stracie męża została karmelitanką - był spokrewniony z Piusem VI. Kształcił się w kolegium w Rawennie, wstąpił do benedyktynów i przyjął imię Gregorio. Po studiach teologicznych i prawniczych w Padwie został wykładowcą w Parmie, a potem w Rzymie.
Pius VI zmarł we francuskiej niewoli, papiestwo, jak się zdawało, dobiegło swego kresu, potęga Napoleona wzrastała. Dopiero po trzymiesięcznej przerwie kardynałowie zebrali się na konklawe, i to w Wenecji. Wybory papieża odbywały się w klasztorze benedyktyńskim S. Giorgio pod ochroną austriacką. Konklawe rozpoczęło się 1 grudnia 1799 roku, a 14 marca 1800 roku wybrany został Luigi Barnaba Chiarmonti: Pius VII.
Urodził się w 1742 roku i w wieku 16 lat wstąpił do zakonu benedyktynów. Pius VI mianował go biskupem Tivoli w 1782 roku i biskupem-kardynałem Izoli w 1785 roku. Wielu francuskich księży po wygnaniu z ojczyzny u niego znalazło schronienie. Po wkroczeniu Francuzów bronił ludności, a swoim bożonarodzeniowym kazaniem - w którym mówił m.in.: "... bądźcie dobrymi chrześcijanami, a będziecie dobrymi demokratami" - zdobył uznanie Napoleona, który nazwał je "mową jakobina".
14 marca 1800 roku wybrany na konklawe, które odbyło się w klasztorze benedyktyńskim na wyspie San Giorgio koło Wenecji - pod panowaniem austriackim, nie otrzymał zezwolenia władz na koronację w weneckiej bazylice św. Marka, więc tiarę nałożono mu w kościele klasztornym. Sekretarzem stanu mianował wybitnego prawnika, kardynała Ercole Consalviego. Papież odrzucił propozycję pozostania na terytorium Austrii i - po zwycięstwie Napoleona pod Marengo - powrócił statkiem do Wiecznego Miasta. Po wyborze przygotowywał się Pius do powrotu do Rzymu i zrealizował to, entuzjastycznie witany przez lud, 3 lipca 1800 roku. 15 lipca 1801 roku nakłonił Bonapartego do częściowej restauracji Państwa Kościelnego, ale pod jego presją musiał przyjąć dopisane do konkordatu tzw. artykuły organiczne. Stanowiły one, że pisma papieskie i dekrety soborowe oraz synodalne będą zatwierdzane przez rząd. We Francji doszło tymczasem do przemian: Napoleon zrozumiał (czemu dał wyraz w liście do papieża), że katolicka religia jest jedyną kotwicą i że Kościół może znaleźć we Francji podporę. Tak więc 15 lipca 1801 roku doszło do zawarcia konkordatu z Francją. Konkordat zawarł także z Republiką Włoską.
Konkordat ograniczył liczbę biskupstw do 60 (w tym 10 arcybiskupstw). Wszyscy biskupi dotychczas sprawujący swe funkcje zostali złożeni z urzędu: tych, którzy nie złożyli przysięgi na konstytucję usunął papież, pozostałych - rząd. Na mocy konkordatu Napoleon otrzymał prawo mianowania biskupów; biskupi byli zobowiązani składać rządowi przysięgę wierności. Znajdujący się w trudnej sytuacji papież musiał w owym konkordacie pójść na pewne ustępstwa; w tych pertraktacjach Napoleon zajmował nie. wątpliwie silniejszą pozycję. Do konkordatu dołączył Napoleon z własnej inicjatywy tzw. 27 "artykułów organicznych", według których wszystkie pisma papieskie, dekrety soborów, synodów krajowych i prowincjonalnych wymagały zatwierdzenia przez rząd, Protest papieża, jak było do przewidzenia, był bezskuteczny. Papież miał nadzieję, że uda mu się podczas osobistego spotkania z Napoleonem niejedno osłabić. Dlatego wybrał się w podróż do Paryża, gdzie w 1804 roku miał być obecny na koronacji cesarza. Lud powitał papieża entuzjastycznie, natomiast Napoleon potraktował go jak poddanego. Po koronacji zaproponował cesarz papieżowi pozostanie na stałe we Francji, na rezydencję przeznaczając Awinion. Odtąd Napoleon również w Italii ingerował w prawa Kościoła. Domagał się od papieża uznania "artykułów organicznych", prawa do mianowania niezawisłego patriarchy dla Francji oraz co najmniej jednej trzeciej miejsc dla Francuzów w kolegium kardynalskim.
2 grudnia 1804 roku wziął udział w koronacji Bonapartego na cesarza, ale tylko jako świadek, bo Napoleon osobiście koronował siebie i swą małżonkę Józefinę, Pius VII coraz częściej przeciwstawiał się Bonapartemu, m.in. w sprawie blokady kontynentalnej Anglii czy wobec zajęcia kilku prowincji Państwa Kościelnego. Nie zgadzał się także na kodeks cywilny dopuszczający rozwody, zniesienie celibatu księży, kasatę zakonów czy udzielenie sankcji kanonicznej biskupom wskazanym przez cesarza.
Kiedy papież się na to nie zgodził, cesarz 2 lutego 1808 roku zajął Rzym, 6 września zaś otoczył wojskiem siedzibę papieża; papież winien ograniczać się do kierowania duszami - oświadczył Napoleon. 10 czerwca 1809 roku Pius odpowiedział na to ogłoszeniem bulli ekskomunikującej cesarza, "rabusia Patrymonium św. Piotra". Do Rzymu wkroczyły wojska napoleońskie i otoczyły Kwirynał, kardynałów wywieziono z miasta, papieża aresztowano, a resztki Państwa Kościelnego 17 maja 1809 roku przyłączono do Francji. Kiedy Pius VII w bulli "Ad perpetuam rei memoriam" rzucił ekskomunikę na "grabieżców Patrimonium Sancti Petri" - nie wymieniając imienia cesarza, uprowadzono go i uwięziono w fortecy, w Savonie koło Genui. Chociaż obiecywano mu wolność, nie zrzekł się władzy świeckiej, nie zaakceptował artykułów gallikańskich, nie uznał biskupów mianowanych przez cesarza, nie dał się nakłonić do złożenia mu przysięgi wierności i protestował przeciw utworzeniu Konsulty, czyli Rady Kościelnej. Próbowano złamać jego opór, m.in. odbierając mu pierścień rybaka oraz zakazując posiadania książek i papieru oraz atramentu do pisania listów. Na paryskim synodzie narodowym 17 maja 1809 roku wszyscy zebrani stanęli po stronie papieża, więc cesarz go rozwiązał.
W rezultacie z 5 na 6 lipca uwięziono papieża wraz z sekretarzem stanu, kardynałem Bartolomeo Pacca, a następnie obu wywieziono z Rzymu. Przez Florencję, Grenoble, Valence i Awinion przywieziono papieża 17 sierpnia 1809 do Sawony. Jednak Napoleon nie osiągnął swego celu; wręcz przeciwnie, te akty przemocy przyczyniły się do poważnego wzrostu prestiżu papieża. Z końcem 1809 roku zmuszono kardynałów do przeniesienia się do Paryża; 17 czerwca 1811 roku w katedrze paryskiej zebrał się zwołany przez cesarza sobór narodowy, na który zaproszeni zostali niemieccy, włoscy i oczywiście francuscy biskupi. Ale sobór ten nie przebiegał tak, jak to sobie zaplanował Napoleon: biskup-sufragan Münster postawił wniosek o uwolnienie papieża, co spotkało się z powszechną akceptacją. Ponieważ sobór nie przebiegał po jego myśli, Napoleon rozwiązał go 11 lipca, każąc aresztować biskupów. Zwołał go potem, 5 sierpnia, ponownie, ale i ten nie przebiegał zgodnie z jego wolą i według jego planów, rozwiązał go więc po raz wtóry w październiku 1811 roku, przy okazji ogłaszając konkordat z 1801 roku za nieważny. 19 czerwca 1812 roku na rozkaz cesarza potajemnie przewieziono papieża do Fontainebleau. W styczniu 1813 roku w tajnych rozmowach Piusa VII przewiezionego do Fontainebleau, papież został zmuszony do podpisania 11 tajnych artykułów; potem jednak wycofał zgodę i został ponownie uwięziony w Savonie. Dopiero porażki wojenne zmusiły Napoleona do zwrócenia wolności papieżowi, który powrócił do Rzymu. Po ucieczce Napoleona z Elby Pius VII musiał schronić się w Viterbo, a później w Genui, ale po klęsce cesarza 18 czerwca 1815 roku pod Waterloo mógł ostatecznie wrócić do Rzymu. Kiedy po druzgocącej klęsce cesarz wrócił z Rosji, usiłował pojednać się z papieżem. 19 stycznia 1813 roku odwiedził Piusa, okazał się bardzo uprzejmy i rozpoczął rokowania nad nowym konkordatem, zawartym później w Fontainebleau. W wielu punktach tego konkordatu papież był zbyt ustępliwy, co wkrótce wzbudziło niechęć w sferach przychylnie nastawionych do Kościoła, a zwłaszcza wśród kardynałów; nawet papież doszedł do przekonania, że posunął się zbyt daleko. 24 marca 1813 roku Pius wystosował do Napoleona list, w którym, powołując się na - Paschalisa II zmuszonego do cofnięcia ustaleń zawartych z cesarzem Henrykiem V (Sasi), odwołał przyrzeczenia; zapraszał jednocześnie do rokowań w sprawie nowego konkordatu. Ze względu na klęski militarne Napoleon gotów był i na to. W styczniu 1814 roku polecił sprowadzić papieża do Sawony, by wreszcie 10 marca 1814 roku zwrócić mu wolność. 24 maja 1814 roku Pius po pięcioletnim uwięzieniu znowu mógł wkroczyć do Rzymu. Jeszcze raz przysporzył Napoleon papieżowi kłopotów-po powrocie z wygnania na wyspie Elbie: szwagier Napoleona, Murat, król Neapolu, zmusił papieża do ucieczki z Rzymu, 22 marca 1815 roku, ale już 7 lipca 1815 roku mógł papież ostatecznie tam powrócić.
Na kongresie wiedeńskim 1814-1815 przywrócono do istnienia Państwo Kościelne i Pius VII, razem z kardynałem Consalvirn, podjęli dzieło rekonstrukcji administracji, sądownictwa i finansów, przy gwałtownych protestach wielu urzędników kurii i części kardynałów, którzy chcieli zjednoczenia Italii. Papież wielkodusznie udzielił schronienia krewnym Napoleona.
Uchwałą Kongresu Wiedeńskiego z 9 czerwca 1815 roku zwrócono papieżowi państwo kościelne. Pius VII reaktywował też skasowany przez - Klemensa XIV w 1773 roku zakon jezuitów. Poza tym reorganizacja Kościoła natrafiała na wielkie trudności w niemal wszystkich krajach Europy, które zostały ciężko dotknięte wpływami rewolucji francuskiej. Zwłaszcza w Niemczech konieczne były poważne pertraktacje: zwolennicy Kościoła państwowego chcieli koniecznie zachować swoje prawa, Kościół zaś walczył o niezależność wobec rządów. Zawarto liczne konkordaty z krajami w całej Europie. - Pius VII uczynił wiele dla restauracji Rzymu, inicjując liczne prace wykopaliskowe antycznego miasta. Poza tym troszczył się o pracę misyjną na świecie: w 1822 roku utworzono w Rzymie tzw. Kongregację Rozkrzewiania Wiary (Congregatio De Propaganda Fide), którą zatwierdził papież w 1823. Pius VII zmarł 20 sierpnia 1823 roku po 23-letnim pontyfikacie. Był człowiekiem wyzbytym egoizmu, pełnym pobożności i dobroci; w cierpieniach jego pontyfikatu sprawdziła się jego wielka wytrwałość. Jego działalność- po pozornym upadku papiestwa za pontyfikatu - Piusa VI -przyczyniła się znacznie do odrodzenia papiestwa.
Sekularyzacja dóbr kościelnych w Niemczech i wydanie w Bawarii edyktu ustanawiającego równouprawnienie religii osłabiły tamtejszy Kościół. Pomimo to Pius VII podpisał konkordat z królem Bawarii. Z kolei konkordat z Rosją nie zapobiegł wypędzeniu jezuitów; to samo uczyniły Hiszpania i Portugalia, zrywając czasowo stosunki ze Stolicą Apostolską. Pius VII zalegalizował w 1801 roku istnienie Towarzystwa Jezusowego w Rosji. Papież dążył do ustanowienia stałej nuncjatury w Petersburgu i wstępem do tego było przysłanie do stolicy nadzwyczajnego wysłannika papieskiego. Arcybiskup Siestrzenczewicz jednak użył wszystkich swoich wpływów, by poseł papieski w 1804 roku zmuszony był opuścić Rosję. 7 sierpnia 1814 roku reaktywował Towarzystwo jezusowe.
Pertraktacje rządu Królestwa Kongresowego ze Stolicą Apostolską doprowadziły do podniesienia w 1817 roku biskupstwa warszawskiego do rangi arcybiskupstwa, zatwierdził tytuł prymasa Królestwa Polskiego, który biskupom warszawskim nadał car Aleksander I, a biskupstwo poznańskie podniósł do rangi arcybiskupstwa i złączył unią personalną z arcybiskupstwem gnieźnieńskim. W 1818 roku do poddania niejako metropolii biskupstw: krakowskiego, sandomierskiego, kujawsko-kaliskiego, czyli włocławskiego, augustowskiego. podlaskiego i lubelskiego. W 1821 roku podniósł biskupstwo poznańskie do godności arcybiskupstwa, łącząc je unią personalną z arcybiskupstwem gnieźnieńskim.
Bullą "Solicitudo omnium ecclesiarum" reaktywował Towarzystwo Jezusowe. Wspierał misje i zreorganizował Kongregację Rozkrzewiania Wiary. Potępił protestanckie Towarzystwo Biblijne oraz masonerię, a szczególnie sektę karbonariuszy. Wprowadził flagę papieską w barwach złoto-srebrnych (żółto-białych). Odnowił wiele rzymskich zabytków, m.in. Koloseum i Forum Romanum. Na Uniwersytecie Rzymskim otworzył katedry przyrody, mineralogii i weterynarii, założył Pinakotekę watykańską i wznowił działalność Akademii Archeologicznej.
Zmarł w Rzymie, pochowano go w Bazylice św. Piotra, a jego serce umieszczono w kościele S. Vincenzo.
Żródła:
"Poczet papieży" - Michał Gryczyński,
"Poczet papieży" - Jan Wierusz Kowalski.
Pius VII w "Geneall" tłumaczenie: Bogdan Pietrzyk
USTAWA z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. 1994 Nr 24 poz. 83 z późn. zmianami)
Bogdan Pietrzyk