KASTYLIJSKA DYNASTIA

ANSCARIDS (ANSCARII)-D´IVREA-DE MÂCON-BOURGOGNE [UNROCHIDES-IVREA-DE MÂCON]

Dynastia królewska panująca w Kastylii w latach 1126-1369. Władcy z tej dynastii byli potomkami (w głównej linii) Urraki, córki i spadkobierczyni kastylijskiego króla Alfonsa VI oraz Rajmunda, hrabiego Burgundii. Ponad dwustuletni okres panowania kastylijskich władców oznaczał dla ich państwa przede wszystkim kontynuowanie dzieła rekonkwisty, przy­noszącego w efekcie wydatne powiększenie kastylijskiego terytorium. W wielkim stylu prowadził rekonkwistę Ferdynand III "Święty" (w Kastylii panował w latach 1217-1252, od 1230 roku także w królestwie Leónu), kuzyn Ludwika IX "Świętego", króla Francji. Odniósł on wielkie sukcesy militarne nad Maurami w dolinie Gwadalkiwiru (An­daluzja), a w 1236 roku zajął dawną stolicę kalifatu, Kordobę. Dwanaście lat później uwieńczył swe zwycięstwo w Andaluzji zdobyciem Sewilli. Dzieło Ferdynanda III kontynuowali kolejni władcy, szczególnie Sancho IV "Odważny" (panował w latach 1284-1295) i Alfons XI (panował w latach 1312-1350). Ten pierwszy zdobył w 1292 roku. Tarifę, natomiast Alfons XI w latach 1340-1344 uzyskał kontrolę nad Cieśniną Gibraltarską (jednak jeszcze bez samej twierdzy). W XII i XIII wieku władcy Kastylii mieli także niemałe ambicje polityczne, sięgające poza sam Półwysep Pirenejski. W 1135 roku syn Urraki i Rajmunda Burgundzkiego, król Alfons VII (panował w latach 1126-1157), kazał koronować się na cesarza, używając potem tytułu imperatora. Na­stępnym kastylijskim królem, który zdradzał europej­skie ambicje, był król Alfons X "Mądry" (panował w latach 1252-1284). Powołując się na swoje rodzinne parantele z Hohenstaufami (był synem Beatrycze, księżniczki szwabskiej), podjął starania o objęcie opuszczonej przez nich w 1250 roku schedy w Niemczech i we Włoszech (korona królewska w Niemczech i korona cesarska). W 1257 roku stronnictwo gibelińskie (procesarskie) obwołało go nawet królem Niemiec. Alfons X nie dysponował jed­nak wystarczającymi siłami, aby zrealizować te dalekosiężne plany w starciu z innymi rywalami do korony niemieckiej i cesarskiej (jednocześnie z Alfon­sem X ubiegał się o nie Ryszard, książę Kornwalii). W omawianym okresie (XII-XIII wieku) władcy Kastylii ostatecznie zjednoczyli w swym ręku dwie korony: Leónu i Kastylii. Na mocy testamentu króla (i cesarza) Alfonsa VII w 1157 roku doszło do podziału jego pań­stwa na Kastylię (tam władzę objął jego starszy syn Sancho III "Upragniony") i Leon (władał nim jego młod­szy syn Ferdynand II). W 1230 roku w sposób pokojowy obydwie korony zjednoczył w swoim ręku wspom­niany Ferdynand III "Święty" (był on synem króla Leó­nu Alfonsa IX i jednocześnie siostrzeńcem zmarłego bez potomka męskiego króla Kastylii Henryka I).

W okresie od XII do XIV wieku królowie Kastylii pro­wadzili również ożywioną akcję kolonizacyjną (tzw. repoblacja) na odebranych Maurom ziemiach. Dzięki te­mu Kastylia przeżywała rozwój demograficzny i gospodarczy. Królowie kastylijscy patronowali także rozwojowi kulturalnemu swojego państwa. W tym względzie na uwagę zasługują szczególnie Alfons VIII "Szlachetny" (panował w latach 1158-1214) i Alfons X "Mądry". Dzięki stara­niom tego pierwszego w 1212 roku powstał w Palencji pierwszy na ziemiach hiszpańskich uniwersytet (jego żywot okazał się jednak krótki). Z kolei Alfons X w 1254 roku obdarzył przywilejami uniwersytet w Sala­mance (istniejący już od 1218 roku), otwierając tym samym okres rozwoju tej najsłynniejszej hiszpańskiej uczelni.

Ten sam władca objął patronat nad słynną toledańską Szkołą Tłumaczy (od XII wieku uczeni z całej Europy tłu­maczyli w Toledo na łacinę dzieła starożytnych klasy­ków przechowane przez pisarzy arabskich). W okresie panowania Alfonsa X szkoła ta przeżyła swój rozkwit (zajmowała się ona nie tylko tłumaczeniami, np. po­wstałe tam słynne tablice astronomiczne zostały nazwa­ne imieniem królewskiego patrona szkoły). Miarą wiel­kiego w tym czasie rozwoju kulturalnego Kastylii było stopniowe przyjmowanie języka kastylijskiego jako ję­zyka oficjalnego kancelarii dworskiej. Wiek XIV był tak­że "złotym wiekiem" kastylijskich Kortezów (stanowej reprezentacji poddanych króla Kastylii). Władcy Kasty­lii liczyli się z głosem Kortezów i zabiegali o ich popar­cie. Jednocześnie próbowali zrównoważyć wzrost zna­czenia stanów zaszczepianiem na grunt kastylijski prawa rzymskiego, radykalnie wzmacniającego kom­petencje monarchy (szczególnie celował w tym Al­fons X). W drugiej połowie XIV wieku doszło do kryzysu kastylijskiej monarchii. W dużej mierze było to związa­ne z konfliktem wewnętrznym, jaki rozgorzał między królem Piotrem I "Okrutnym" (panował w latach 1350-1369) a jego natural­nym bratem Henrykiem, hrabią Trastamara (był on nie­ślubnym synem króla Alfonsa XI). Bratobójcza wojna toczyła się niemal przez całe panowanie Piotra I. Ozna­czała ona także wmieszanie się państw obcych w we­wnętrzne sprawy Kastylii (Piotr I korzystał ze wsparcia Anglii, a jego konkurent szukał pomocy u władców Francji i Aragonii). Ostatecznie wojna domowa zakoń­czyła się w 1369 roku zamordowaniem króla Piotra I przez zwolenników hrabiego Trastamara. Ten ostatni, jako król Kastylii Henryk II (panował w latach 1369-1379), zapoczątkował pa­nowanie dynastii Trastamara w Kastylii.

Żródła:

"Słownik dynastii Europy" - pod redakcją Józefa Dobosza i Macieja Serwańskiego; Wydawnictwo Poznańskie; Poznań 1999

19-03-2023