Monarchia to forma rządów z monarchą (królem, cesarzem, sułtanem) jako reprezentantem władzy suwerennej. Monarcha pełnił władzę dożywotnio, samodzielnie lub wspólnie z organami typu doradczego lub ustawodawczego. Władza monarchy była dziedziczna lub wybieralna (elekcyjna).

Na przestrzeni wieków monarchia przybierała różne formy różniące się między sobą metodami sprawowania władzy przez monarchę.

Najwcześniej istniejącą formą była niewolnicza monarchia despotyczna, następnie powstały i rozwinęły się: monarchia wczesnofeudalna, monarchia stanowa, monarchia absolutna, monarchia konstytucyjna.

Występującą we wczesnym średniowieczu monarchię wczesnofeudalną cechowała silna władza monarsza. W Polsce ten sposób sprawowania władzy rozwijał się od połowie X wieku do 1138 roku.

Monarchia feudalna, feudalizm - ustrój, w którym panuje tzw. system feudalny. Władza formalnie jest w rękach króla, którego władza jest dziedziczna na jego potomków. Arystokracja lub szlachta rządzi państwem przez posiadanie ziem nadanej przez króla. Rycerstwo w nagrodę za wierność, męstwo na polu bitwy itp. otrzymuje skrawki ziem na posiadłościach swoich panów (czyli arystokratów). Muszą oni jednak złożyć swojemu panu hołd lenny. Z kolei chłopi (wieśniacy) uprawiają ziemię trzech powyższych stanów. Byli po prostu robotnikami i musieli być w jakiś sposób samowystarczalni. Zazwyczaj nie mogli liczyć na nagrody np. posiadanie ziemi na własność.

Monarchia despotyczna, despotyzm - ustrój, w którym cała władza nad państwem skupiona jest w ręku jednej osoby, tytułującej się królem lub cesarzem. Władca sprawuje legalnie zdobytą władzę, nie podlegając żadnym prawom. Władca skupia w swoim ręku władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. W celu utrzymania władzy stosuje często narzędzia siłowe do zastraszania społeczeństwa oraz eliminuje ewentualnych konkurentów. Typowym przykładem jest Egipt i panowanie faraonów.

Monarchia elekcyjna - ustrój polityczny charakteryzujący się wyborem monarchy (wodza, władcy, króla, cesarza) przez społeczeństwo lub jego uprawnioną część.

Monarchia stanowa - forma ustroju politycznego, charakterystyczna dla schyłkowego okresu średniowiecza, związana z wyodrębnieniem się zróżnicowanych grup społecznych (stanów). Władza monarchy, dotąd patrymonialnego, została ograniczona na rzecz stanów, szczególnie rycerstwa i duchowieństwa, niekiedy mieszczaństwa. Udział stanów w rządach był realizowany przez reprezentację w zgromadzeniach stanowych (późniejsze parlamenty) i różne formy samorządu.

Monarchia absolutna - forma rządów występująca przede wszystkim we wczesnonowożytnej oraz starożytnej monarchii oraz mające ją uzasadnić doktryny polityczne. W systemie absolutystycznym monarcha skupia w swoim ręku władzę sądowniczą, ustawodawczą i wykonawczą (z oczywistych względów król wyznaczał swoich przedstawicieli do poszczególnych ośrodków władzy, osobiście zajmując się tylko sprawami najwyższej wagi oraz utrzymaniem stanu, w którym nie dochodzi do konfliktu interesów żadnych z podległych mu ośrodków władzy).

Monarchia parlamentarna - forma ustroju politycznego, w którym głową państwa jest monarcha, którego kompetencje są ograniczone do funkcji reprezentacyjnych, a realną władzę sprawuje parlament i rząd, na którego czele stoi premier. Obowiązuje zasada rex regnat, sed non gubernat - "król panuje, ale nie rządzi". Jest formą rządów, w której uprawnienia monarchy i parlamentu są ściśle określone przepisami prawa. Monarchia parlamentarna jest odmianą monarchii konstytucyjnej.

Monarchia konstytucyjna - forma władzy w państwie, gdzie jej zakres, zarówno dotyczący monarchy (władcy) jak i organów przedstawicielskich ludu (np. wybranych posłów), określana jest w konstytucji. Władca pełni tu zazwyczaj funkcję reprezentacyjną, niż faktycznie sprawuje rządy. Niekiedy jest ona określana mianem przejścia między monarchią absolutną, a republiką. Nie należy mylić monarchii konstytucyjnej z monarchią parlamentarną, która jest jedną z form monarchii konstytucyjnej.