Rurykowicze - dynastia pochodzenia normańskiego rządząca Rusią od końca IX wieku do 1598 roku. Za założyciela dynastii uchodzi legendarny Ruryk, wódz Waregów, który miał przybyć w 862 roku na Ruś, zdobyć Wielki Nowogród, Białe Jezioro, Izborsk i założyć tam własne państwo. Jego wodzowie mieli opanować szlak łączący Nowogród z Kijowem i następnie Dnieprem spłynąć na Morze Czarne, czym zapoczątkowali funkcjonowanie szlaku "od Waregów do Greków". Legenda o Ruryku pojawiła się w XII wieku w Powieści dorocznej, najstarszej zachowanej kronice ruskiej. Zgodnie z nią w 354 roku Ruryk zmarł w 879 roku, powierzając opiekę nad synem Igorem krewnemu, księciu Olegowi (zmarł w 912 roku). W 882 roku Oleg opanował Smoleńsk, Lubecz i Kijów. Za jego panowania Kijów - ośrodek plemienia Polan - stał się centrum powstającego państwa, Rusi Kijowskiej. Zjednoczenie objęło początkowo ziemie bliskie szlakowi łączącemu Kijów z Nowogrodem, a następnie całą Słowiańszczyznę wschodnią. Za historycznego protoplastę Rurykowiczów uważa się Igora (zmarł w 945 roku), władcę Rusi Kijowskiej, której jedność utrzymali jego syn Światosław (zmarł w 980 roku) i wielki książę Włodzimierz "Wielki" (zmarł w 1015 roku). Włodzimierza miał 15 dzieci, a w tym Izasława (wywodziła się od niego boczna linia książąt połockich, panujących do początku XIII wieku) i Jarosława "Mądrego" (panował w latach 1016-1054, który był ostatnim władcą całej Rusi Kijowskiej). Po jego śmierci państwo weszło w okres rozbicia dzielnicowego, trwający do XV wieku, kiedy na Rusi podzielonej między Litwę, Polskę i Moskwę zasadniczo zlikwidowano księstwa dzielnicowe.
Liczne potomstwo Jarosława "Mądrego" zapoczątkowało szereg linii książęcych na Rusi. System tzw. udziałów (dzielnic) sprawił, że panowały one nad coraz bardziej rozdrobnionymi księstwami. W XIV-XV wieku na skutek polityki centralizacyjnej wielkich książąt litewskich na Rusi zachodniej i książąt moskiewskich na Rusi północno-wschodniej książęta ci w większości zeszli do roli wielkich właścicieli ziemskich, zwykle zachowując honorowy tytuł książęcy (rus. kniaź). Dokładne odtworzenie genealogii rodzin kniaziowskich, z powodu bałamutnych informacji źródłowych, nie zawsze jest możliwe.
W XII-XIII wieku czołową rolę odgrywali książęta z linii halicko-wołyńskiej Rurykowiczów, zapoczątkowanej przez Włodzimierza (zmarł w 1052 roku), syna Jarosława "Mądrego". W połowie XII wieku za panowania ostatniego z tej linii Jarosława "Ośmiomysła" (zmarł w 1187 roku) księstwo to zyskało duże znaczenie, prowadząc aktywną politykę wobec Polski, Węgier i Bizancjum oraz skutecznie walcząc z Połowcami. Po śmierci Jarosława opanował je w całości książę nowogrodzki Roman Mścisławowicz (zmarł w 1205 roku), który doprowadził państwo do rozkwitu. Interweniował on w Polsce po śmierci Kazimierza "Sprawiedliwego", uczestniczył po stronie Leszka "Białego" w zwycięskiej bitwie nad Mozgawą w 1195 roku przeciw Mieszkowi III. W 1197 roku zajął Kijów. Papież Innocenty III proponował mu koronę królewską za przejście na katolicyzm, co jednak odrzucił. Zginął pod Zawichostem w 1205 roku w bitwie z wojskami Leszka "Białego". Synowie Romana, Daniel (zmarł w 1264 roku) i Wasylko, mimo zmiennych kolei walk z Polakami, Węgrami, Litwą i Mongołami, zdołali utrzymać pozycję księstwa w tej części Europy, chociaż przejściowo król węgierski Andrzej II osadził tam syna Kolomana jako króla Halicza i Włodzimierza (panował w latach 1214-1219). Stąd pochodzi tytuł łaciński rex Galiciae Lodomeriaeque - król Galicji i Lodomerii. W 1252 roku Daniel przyjął od papieża Innocentego IV koronę królewską i koronował się jako jedyny w dziejach Rusi w Drohiczynie. Dynastia Romana wygasła w 1325 roku, a władzę objął tam Bolesław, syn Trojdena z linii Piastów mazowieckich, jako Jerzy II (panował w latach 1325-1340).
Linia czernihowska Rurykowiczów pochodziła od syna Jarosława "Mądrego", Światosława (zmarł w 1076 roku) i jego syna Olega (zmarł w 1115 roku). Książęta czernihowscy bez skutku usiłowali opanować Kijów. Stale borykali się z najazdami koczowników. Z książąt tych pochodził Igor Światosławowicz (zmarł w 1202 roku), bohater eposu: "Słowo o wyprawie Igora", opisującego jego walki z Połowcami w 1185 roku, oraz Michał Wsiewołodowicz (zmarł w 1246 roku), zamordowany w Ordzie za odmowę oddania czci posągowi Czyngis-chana, za co kanonizowano go na świętego Kościoła prawosławnego.
Główną linię Rurykowiczów zapoczątkował książę kijowski Wsiewołod (zmarł w 1093 roku), syn Jarosława Mądrego. Jego syn Włodzimierz Monomach (zmarł w 1125 roku) zapewnił swoim potomkom księstwo suzdalskie, obejmujące Ruś północno-wschodnią. Od nowego centrum Włodzimierza nad Klaźmą - zwano je księstwem włodzimiersko-suzdalskim. Wnuk Monomacha, Jerzy "Długoręki" (Dołgoruki, zmarł w 1157 roku), walczył ze zmiennym szczęściem o Kijów i doprowadził do zniszczenia starej stolicy. W 1147 roku założył Moskwę. Syn Dołgorukiego, Wsiewołod "Wielkie Gniazdo" (zmarł w 1212 roku), ojciec ośmiu synów i czterech córek (czemu zawdzięczał przydomek), jest protoplastą większości rodzin kniaziów-bojarów moskiewskich oraz linii głównej wielkich książąt włodzimiersko-suzdalskich, a następnie moskiewskich i carów rosyjskich. W początkach XIII wieku był naj potężniejszym księciem Rusi, podporządkował sobie Riazań, a jego zwierzchność uznawali książęta Czernihowa, Riazania i Halicza. Odtąd zaczęła się rysować przewaga na Rusi ośrodka włodzimiersko-suzdalskiego. Kres jego świetności położył najazd mongolski. Najpierw kilkunastu Rurykowiczów zginęło nad Kalką w 1223 roku, a następnie wielu poległo w walkach z najazdem Batu (panował w latach 1237-1240). Potomkowie Wsiewołoda III utrzymali księstwo włodzimiersko-suzdalskie, które zaczęło ulegać rozdrobnieniu dzielnicowemu. Jedność narzucił jeszcze Aleksander "Newski" (panował w latach 1236-1263), bohater narodowy Rusi i święty Kościoła prawosławnego. Pokonał on Szwedów nad Newą w 1240 roku i Krzyżaków na Jeziorze Czudzkim w 1241 roku. Dla zneutralizowania skutków najazdu mongolskiego sprzymierzył się z chanem Złotej Ordy, Sartakiem. W początkach XIV wieku na czoło rozdrobnionej Rusi włodzimiersko-suzdalskiej zaczęły się wybijać dwa księstwa: Twer i Moskwa. Księstwem twerskim rządzili potomkowie Jarosława (zmarł w 1271 roku), brata Aleksandra "Newskiego". W 1328 roku jego wnuk Aleksander I (zmarł w 1339 roku) przegrał współzawodnictwo o prymat z księciem moskiewskim Iwanem "Kalitą". Odtąd książęta twerscy poszukiwali oparcia w Wielkim Księstwie Litewskim. Córka Aleksandra, Juliana, była żoną Olgierda i matką Władysława Jagiełły. Ostatecznie Twer uległ przewadze moskiewskiej. Ostatni książę twerski Michał III (panował w latach 1461-1486) musiał uciekać na Litwę, gdzie zmarł w 1505 roku; jego księstwo przejął Iwan III.
Za twórcę potęgi Moskwy uznaje się Iwana I "Kalitę" (panował w latach 1304-1340), syna Daniela (zmarł w 1303 roku), wnuka Aleksandra "Newskiego". Uchodzi on za pierwszego jednoczyciela Rusi. Umiejętnie posługując się poparciem chanów Złotej Ordy, w 1327 roku uzyskał przywilej na wielkie księstwo włodzimiersko-suzdalskie, co zapewniło mu hegemonię na Rusi podporządkowanej Tatarom. Odpowiedzialny za pobór danin dla Ordy, zgromadził ogromne bogactwa i uczynił z Moskwy centrum polityczne i kościelne (siedziba metropolii nominalnie kijowskiej). Odtąd aż do zrzucenia jarzma tatarskiego władcy Moskwy sprawowali zwierzchnictwo nad Rusią z ramienia Ordy. Następca Kality, syn Siemion "Dumny" (panował w latach 1340-1353), zmarł wraz z rodziną w czasie epidemii "czarnej śmierci". Kontynuatorem linii został jego brat Iwan II "Piękny" (panował w latach 1353-1359). Jego syn Dymitr "Doński" (panował w latach 1359-1389) usiłował wykorzystać kryzys Złotej Ordy i zrzucić jarzmo tatarskie. W 1380 roku zjednoczył siły większości książąt ruskich, także Giedyminowiczów, i rozbił nad Donem armię emira Mamaja. Skutecznie też obronił Moskwę przed najazdami Olgierda. Uległ jednak chanowi Tochtamyszowi, który spalił Moskwę w 1382 roku i narzucił ponownie zwierzchnictwo tatarskie. Od czasu Dymitra "Dońskiego" władcy Moskwy zaczęli dążyć do likwidacji samodzielności księstw dzielnicowych. Jego potomkowie: syn Wasyl I (panował w latach 1389-1425) i wnuk Wasyl II (panował w latach 1425-1462), toczyli ciągłe wojny z książętami twerskimi i młodszymi braćmi reprezentującymi tendencje odśrodkowe. Dopiero syn Wasyla II, Iwan III (panował w latach 1462-1505), dokonał ostatecznego zjednoczenia. Na Rusi włodzimierskiej zlikwidował księstwa jarosławskie w 1463 roku i rostowskie w 1474 roku, po czym podbił Nowogród Wielki w 1478 roku. W 1480 roku ostatecznie zerwał zależność od Tatarów, odmawiając daniny chanowi Achrnatowi. Po likwidacji księstwa twerskiego w 1486 roku oraz uzależnieniu Riazania i Wiatki stał się najwyższym władcą tej części Rusi, która pozostawała poza granicami Polski i Litwy.
Iwan III wystąpił z programem zjednoczenia całej Rusi pod berłem władców Moskwy. Ideologią jego stała się obrona prawosławia, rzekomo gnębionego przez katolickich Litwinów. Po zawarciu małżeństwa z Zoe Paleolog z dynastii cesarzy bizantyńskich, przyjął herb z dwugłowym orłem cesarskim i sporadycznie zaczął używać tytułu cara, formalnie przyjętego w Rosji w 1533 roku. Po śmierci Kazimierza Jagiellończyka podjął otwartą walkę z Litwą. W dwóch wojnach w latach 1492-1494 i 1500-1503 opanował księstwa wierchowskie (nad górną Oką), ziemie czernihowsko-siewierskie, wschodnią Smoleńszczyznę i Toropiec, co stanowiło ok. 1/3 obszaru Wielkiego Księstwa Litewskiego. Politykę Iwana kontynuowali syn Wasyl III (1505-1533) i wnuk Iwan IV "Groźny" (panował w latach 1533-1584). Litwie, wspomaganej przez Polskę, udało się w XVI wieku zatrzymać ekspansję moskiewską, a próby zdobycia dostępu do Bałtyku nie powiodły się (wojna inflancka w latach 1558-1570 i walki z Batorym w latach 1579-1582). Sukcesem zakończyły się natomiast podboje chanatów tatarskich nad Wołgą, co pozwoliło rozpocząć zdobywanie Syberii: W polityce wewnętrznej postępowała centralizacja państwa moskiewskiego. Po likwidacji księstw dzielnicowych większość Rurykowiczów znalazła się w szeregach warstwy bojarskiej, która zaczęła się przekształcać w stan uprzywilejowany. Bojarzy mieli wyłączne prawo do zajmowania najwyższych stanowisk w wojsku i administracji, które obsadzano według starszeństwa genealogicznego (miestniczestwo). Paraliżowało to działania władców, którzy szukali oparcia w drobnym rycerstwie, obdarzanym ziemią w zamian za służbę dla monarchy (system pomiestny). Kryzys wybuchł za panowania Iwana IV, który objął tron jako dziecko. Na czasy jego małoletniości przypadł szczytowy okres samowoli i walk między koteriami bojarskimi. Po objęciu samodzielnych rządów w 1547 roku Iwan IV stopniowo ograniczał przywileje bojarskie, aż doprowadził do złamania ich potęgi przez odebranie majętności w centrum państwa (opricznina), choć zrównanie bojarów ze szlachtą nastąpiło w Rosji dopiero w XVIII wieku.
Koniec panowania Rurykowiczów był tragiczny. Iwan IV z niebywałym okrucieństwem rozprawiał się z prawdziwymi i domniemanymi przeciwnikami politycznymi. Śmierć poniosło wielu najbliższych krewnych cara, jego brat Jerzy w 1563 roku, brat stryjeczny Włodzimierz Staricki. Osobiście zamordował syna Iwana w 1582 roku, następcę tronu. Gdy zmarł w 1584 roku, tron rosyjski objął jego syn Fiodor I (panował w latach 1584-1598), człowiek ociężały umysłowo, nie nadający się do kierowania państwem. Młodszy brat przyrodni cara Fiodora, Dymitr (panował w latach 1582-1591), został zabity w tajemniczych okolicznościach. Dało to pretekst do późniejszego wystąpienia dwóch pretendentów do tronu - Dymitrów Samozwańców. Natomiast władzę w państwie przejęły zwalczające się koterie bojarskie, na których czele stali dalecy krewni rodziny panującej, z pochodzenia również Rurykowicze.
Polityka dynastyczna Rurykowiczów w liczących ponad 700 lat dziejach dynastii, wbrew utartym sądom, nie odbiegała od ówczesnych obyczajów europejskich. Wraz z ukształtowaniem się Rusi Kijowskiej Rurykowicze wiązali się małżeństwami z dynastiami krajów ościennych, a nawet zawierali bardzo dalekie mariaże. Już Włodzimierz "Wielki" ożenił się z Greczynką, prawdopodobnie księżniczką bizantyńską. Podobnie uczynił Wsiewołod I, żonaty z córką cesarza Konstantyna, Anną w 1067 roku. Ich córka Eupraksja wyszła za cesarza Henryka IV w 1089 roku. Liczne były małżeństwa Rurykowiczów z Piastami. Z księżniczkami ruskimi żenili się m.in. Kazimierz "Odnowiciel", Bolesław "Krzywousty". Na Ruś przybywały księżniczki z Polski, Czech, Węgier, państw skandynawskich, Niemiec i Bizancjum. Najbardziej znane były małżeństwa córek Jarosława "Mądrego": Anny z królem francuskim Henrykiem I, Elżbiety z Haraldem, królem Norwegii i Anastazji z Andrzejem I, królem Węgier. Wraz z pogłębiającym się rozbiciem dzielnicowym wzrastało znaczenie małżeństw wewnątrz dynastii, co pozwalało umacniać sojusze polityczne i związki na terenie samej Rusi. W XIII wieku zaczęto wiązać się z córkami chanów połowieckich, a w XIV wieku pojawiły się małżeństwa z przedstawicielami dynastii Giedymina. W kontaktach z Zachodem przeszkadzać zaczęła pogłębiająca się przepaść wyznaniowa między światem łacińskim a prawosławnym. Klasycznym przykładem jest małżeństwo Aleksandra Jagiellończyka z Heleną, córką Iwana III, który pod klątwą zabronił jej zmiany obrządku. Ograniczenie się małżeństw dynastycznych do wyznawców prawosławia spowodowało zamykanie się dynastii w kręgu ruskim. Ostatni trzej Rurykowicze na tronie rosyjskim żenili się wyłącznie z własnymi poddankami.
Na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego i Polski oraz Rosji tytułu książęce używali potomkowie Ruryka:
1) książąt połockich;
2) książąt przemyskich;
3) książąt turowo-pińskich;
4) książąt czernihowskich;
4.a) książąt kozielskich;
4.b) książąt zwienigorodzkich;
4.c) książąt nowosielskich;
4.d) książąt tursko-mezelskich;
5) książąt riazańskich;
6) książąt galicejskich;
7) książąt smoleńskich;
8) książąt jarosławskich;
9) książąt rostowskich;
10) książąt biełoozierskich;
11) książąt suzdalskich;
12) książąt moskiewskich;
13) książąt twerskich;
14) książąt starodubowskich.
W księstwie moskiewskim, a następnie w Rosji większość rodzin kniaziowskich weszła w skład elity używającej tytułu bojarów, dającego prawo do sprawowania najwyższych godności państwowych, ale nie dziedziczenia po panującej gałęzi dynastii. Dla wyróżnienia się z masy kniaziów dzielnicowych władcy największych dzielnic zaczęli używać tytułów wielkich książąt. W wyniku wojen wewnętrznych i najazdów koczowników w początkach XIII wieku zniszczony Kijów przestał pełnić rolę centrum Rusi. Jego funkcje przejęły na zachodzie księstwo halicko-wołyńskie, na północy Nowogród Wielki, na północnym wschodzie Suzdal i Włodzimierz nad Klaźmą (księstwo włodzimiersko-suzdalskie), a potem ich sukcesorka - Moskwa.
Potomkowie szczepu Ruryka:
Babiczew herbu własnego, gałąź książąt Puciatów, wymarli w Polsce w XVII stuleciu, lecz jedna ich linia istnieje dotychczas w cesarstwie rosyjskim i ma zatwierdzony tytuł książęcy.
Bachrynowscy (Bahrynowscy, Bakrynowscy) herbu Leliwa, gałąź książąt Druckich, istnieją dotychczas, tytuł książęcy zarzucili w XVII stuleciu.
Bielewski, gałaź książąt czerniechowskich, w końcu XV stulecia wyemigrowali do państw moskiewskich.
Biełosielski-Biełozierski - rosyjski ród książęcy.
Bołchowski - ród książęcy, pochodzacy od książąt Dołgorukich.
Boratyński, gałąź książąt czerniechowkich, zarzucili tytuł książęcy w początkach XVII stulecia, niektórzy z nich brali herb Korczak, i ci podobno dotychczas istnieją w Litwie, lecz tytułu książecego nie nosza.
Borowski herbu Gozdawa, gałąź wielkich książąt moskiewskich, zarzucili tytuł książęcy w drugiej połowie XVII stulecia, istnieją dotychczas.
Briański.
Buchowiecki, mieszkali na Litwie w XVI stuleciu.
Bułycha, mieszklai na Ukrainie jeszcze w końcu XVII stulecia.
Chotetowski.
Czetwertyński herbu własnego, pochodzącym prawdopodobnie od książąt turowsko-pińskich z dynastii Rurykowiczów.
Dorohobucki, książęta udziałowi gałęzi wielkich książąt twerskich, przeszli w końcu XV stulecia pod panowanie wielkich książat moskiewskich.
Drucki herbu Druck, gałąź książąt halickich lub galickich, rozdzieleni na kilka linij biorących nazwy od swych udziałów Horski, Lubecki itd., linia tytułująca się Druckiemi bez dodatku istnieje dotychczas w Rosji i w niej zatwierdzona w dostojności książęcej.
Duda, niewiadomo jakiej gałęzi i herbu, żyli na Wołyniu w XVI stuleciu.
Gagarin, rozgałęziona książęca rodziny, pochodząca od książąt golibesowskich, spokrewnionych z książętami starodubskich i dalej od Rurykowiczów.
Gorczakow, rodzina pochodząca od Rurykowiczów, gałąź książąt czernihowskich.
Hłazynowie.
Holiczyński, żyli na Wołyniu w XVI stuleciu, być może, iż ta sama rodzina, co Haliczański.
Hołowczyński herbu Łabędź, gałąź książąt starodubowskich, linii książąt Rapałowskich, wymarli w XVII stulecia.
Hotetowski - gałąź książąt Werkowskich.
Jarosławicze, gałąź książąt smoleńskich, wymarli w XVI stuleciu.
Jelec, gałęź książąt Przemyskich, wymarła w 1958 roku.
Jełowicki herbu własnego i przydomku Boźeniec, mają pochodzić od książąt gałęzi perejasławskiej, prawdopodobniej przecież są linią wymarłej książęcej rodziny Krapatka, istnieją datychczas, tytuł książęcy już w XVI stuleciu zarzucili.
Kapusta herbu Odrowąż, żyli na Wołyniu i Ukrainie, tytuł książęcy zarzucili w XVII stuleciu.
Karaczewski.
Kobryński herbu i gałęzi wielkich książąt kijowskich starszej linii, wymarli w XVI stuleciu.
Koltzow-Massalski - rosyjska rodzina książęca, pochodząca od książąt Massalski
Konińskie, rosyjska rodzina książęca, gałąź książąt Torusskich.
Kozielski, gałąź książąt czerniechowskich przeszli pod panowanie Rosji w końcu XVI stulecia, pochodzą od nich książęta Ogińscy i Puzynowie.
Kozieka.
Kozika herbu Zkrzyżłuk, wywodzą się od wielkich książąt kijowskich, bardzo jednak prawdopodobnie są rodziną tatarską, zarzucili tytuł książęcy w XVII stuleciu, istnieją dotychczas.
Kozłowski.
Krapotka vel Kropotka herbu Jełowicki, żyli na Wołyniu, wymarli w końcu XVII stulecia.
Kurbski herbu Lew II, gałąź wielkich książąt smoleńskich osiedlili się w Polsce w drugiej połowie XVI stulecia, a w następmim wyemigrowali do Moskwy.
Kurcewicz herbu Kurcz, mieszkali na Ukrainie i Wołyniu wywodzili się z szczepu Ruryka, być może byli rodziną tatarską, linia książęcej rodziny Kurczów, zarzucili tytuł książęcy w XVII stuleciu, lecz brała go stale ich gałąź tytułująca się Korjatowiczami - Kurcewiczami.
Łukomski herbu własnego, Józef Wolff widział w nich potomków książąt połockich z dynastii Rurykowiczów, zastrzegając jednocześnie, że ich litewskie pochodzenie nie jest nieprawdopodobne.
P>Massalski herbu własnego, ród książęcy pochodzenia ruskiego, którego jedna linia miała charakter magnacki, wywodzący się od książąt Karaczewskich, czernichowskiej gałęzi dynastii Rurykowiczów..
Meczeński, gałąź książąt smoleńskich, wyemigrowali do państw moskiewskich w końcu XV stulecia.
Meżecki, gałąź książąt czerniechowskich, w początkach XVI przyjęli poddaństwo wielkich książąt moskiewskich.
Miezecki.
Mikuliński, gałąź książąt twerskich, wyemigrowali do Moskwy w 1486 roku.
Mirscy, polski ród szlachecki pieczętujący się herbem Białynia, którego jedna z linii uzyskała tytuł książęcy i którego pochodzenie nie zostało dotychczas gruntownie zbadane.
Możajski, gałąź wielkich książąt moskiewskich, przyjęli poddaństwo moskiewskie w 1500 roku.
Nehledyński herbu książąt Massalskich i linia tych książąt, wymarli w XVII stuleciu.
Moszkowski, książęcy ród pochodzący od książąt połockich, linia książąt Witebskich, wymarł w I połowie XVI wieku.
Nieświcki herbu Korybut, ród kniaziowski (książęcy) pochodzenia ruskiego, który wziął swoje nazwisko od Nieświcza vel Neswicza - miejscowości położonej w dawnym Powiecie Łuckim na Wołyniu, będący odnogą najprawdopodobniej pińsko-turowskiej gałęzi dynastii Rurykowiczów.
Nieświezki, niewiadomego herbu i gałęzi, wymarli w XV stuleciu.
Nowosielski, gałąź książąt siewierskich, przeszli w XV stuleciu pod panowanie wielkich książą moskiewskich.
Oboleński, gałąź książąt czerniechowskich, w XV stuleciu poddali się wielkich ksiażetom moskiewskim, jeden z nich powrócił do Litwy za czasów króla Zygmunta Augusta, lecz jego potomstwo wkrótce wymarlo.
Odojewski herbu własnego, książęta udziałowi gałęzi siewierskiej, poddali się wielkich książąt moskiewskim w 1490 roku, istnieją dotychczas i otrzymali przyznanie dostojności książęcej w państwie rosyjskim.
Odnowski, linia książąt Druckich, żyli w Litwie w XV stuleciu.
Odyniec i Odyncewicz herbu Druck, linia książąt Druckich, zarzucili w XVI stuleciu tytuł książęcy. Józef Wolff nie wierzył w zagraniczne pochodzenie tego rodu i widział w nim potomków książąt połockich z dynastii Rurykowiczów. Wydaje się, że równie dobrze mogli pochodzić od książąt litewskich Giedyminowiczów.
Ogiński herbem Brama "Oginiec", magnacki ród książęcy pochodzenia ruskiego, pieczętujący się, a wywodzący się od książąt na Kozielsku, będących odnogą według jednych smoleńskiej zaś według innych - czernihowskiej gałęzi dynastii Rurykowiczów.
Olegowicze, ród pochodzących od Rurykowiczów.
Osowicki.
Ostrogski, dwóch herbów: wielkich książąt kijowskich i własnego, gałąź książąt Druckich, - ród kniaziowski (książęcy), pochodzący od dynastii Rurykowiczów i ich linii panującej nad księstwem pińsko-turowskim.
Pieremyszlski.
Podhorski herbu własnego, rodzina kniaziów ruskich.
Połoz niewiadomego herbu i gałęzi, żyli w XVI stuleciu na Rusi Białej.
Porycki, polski ród książęcy, pieczętujący się herbem Korybut, będący gałęzią kniaziów Nieświckich pochodzący z dynastii Rurykowiczów, wymarli w XVII wieku.
Proński dwóch herbów: wielkich książąt kijowskich i własnego, gałąź wielkich książąt riazańskich, wymarli w 1595 roku na Aleksandrze kasztelanie trockim.
Przemyślski właściwie Peremyslskl udziaławi siewierscy ksiązęta, poddali się wielkim książętom moskiewskim w drugiej połowie XV stulecia.
Pstruch lub Pstrncki niewiadomego herbu i gałęzi, żyli na Białej Rusi, należał do nich majątek Czereja, wymarli w początkach XVI stulecia.
Putywlski lub Putywelski nie wiadomego herbu i gałęzi, żyli na Białej Rusi w XVI stuleciu.
Puzynowie, magnacki ród książęcy pochodzenia ruskiego, pieczętujący się herbem własnym Brama "Oginiec", a wywodzący się od książąt na Kozielsku, będących odnogą według jednych smoleńskiej zaś według innych - czernihowskiej gałęzi dynastii Rurykowiczów.
Rafałowski właściwie Rapałowski, gałąź książąt starodubowskich, jedna ich linii wzięła nazwisko Hołowczyński, wymarli w XVI stuleciu.
Rochowicki niewiadomej gałęzi i herbu, żyli na Wołyniu w XVI stuleciu.
Rogwołodowicze, Rahwałodowicze albo Iziasławicze, nazwa połockiej linii Rurykowiczów, wywodzącej się od Iziasława, syna Włodzimierza "Wielkiego".
Rohatyński niewiadomej gałęzi i herbu, wzięli nazwisko i tytuł od swego udziału miasta Rohatyna na Rusi Czerwonej, wymarli w XV stuleciu.
Romodanowski herbu Pogoń Ruska - rodzina książęca będąca jedną z gałęzi staroruskiej dynastii Rurykowiczów. Nazwisko pochodzi od miejscowości Romodanowo, położonej na wschód od Staroduba nad rzeką Klaźmą (pn.-wsch. od Moskwy). Romodanowo w XV wieku było siedzibą niezależnego, udzielnego księstwa ruskiego. Ostatnim męskim przedstawicielem tego rodu był Iwan Fiodorowicz (zmarł w 1730 roku), gubernator Moskwy i członek rządu rosyjskiego - czyli Rady Państwa - po śmierci cara Piotra Wielkiego.
Rylski.
Schetinin, rosyjska rodzina książęca, pochodząca od księcia Ruryka, gałęź książąt jarosławskich.
Siemiatycz niewiadomej gałęzi i herbu w Litwie, żyli w XV stuleciu.
Sieński lub Seński, gałąź książąt smoleńskich, żyli na Białej Rusi w XVI stuleciu.
Siewierski lub Świerski, gałezi książąt siewierskich, żyli na Litwie w XV stuleciu.
Sokolski herbu i linii książąt Czetwertyńskich, zarzucili tytuł książęcy w XVII stuleciu.
Sołomerecki, herbu Rawicz, gałąź wielkich książąt smoleńskich, wymarli w 1641 roku na Janie Władysławie marszałku pińskim.
Starodubowski, udziałowi na Siewierszczyźnie książęta, przyjęli w 1500 roku poddaństwo wielkich ksiażat moskiewskich.
Stepański herbu wielkich książąt moskiewskich, linia książąt Turowskich, wymarli w końcu XV stulecia.
Szerbatow - ród pochodzący od książąt Czernihowskich.
Szujski (Szuyjski) herbu wielkich książąt moskiewskich, gałąź wielkich książąt suzdalskich, młodsza linia dynastyi panującej w Moskwie.
Turowski herbu wielkich książąt kijowskich, wymarli w XVI stuleciu, od których pochodzą: Czetwertyńscy, Mirscy i Sokolscy.
Twerski mający tytuł wielkich książęt, hołdowali Litwie w XV stuleciu, pochodzili od nich książęta Dorohobuzcy, także hołdownicy Litwy.
Wadbolski, rosyjska rodzina książęca należaca do rodu Ruryka, pochodzcą od książąt biełozierskich.
Wiaziemski, pochodzili z starszej linii wielkich książąt smoleńskich, poddali się wielkim książętom moskiewskim w drugiej połowie XVI stulecia, istnieją dotychczas w cesarstwie rosyjskim i są zatwierdzeni w dostojności ksiażecej.
Welecki lub Wielecki niewiadomego herbu i gałęzi, żyli na Wołyniu w XVI stuleciu.
Wideniecki lub Widyniecki niewiadomego herbu i gałęzi, żyli na Białej Rusi jeszcze w końcu XVI stulecia.
Wiereyski lub Wereyski, gałąź wielkich książąt moskiewskich, żyli w Litwie jeszcze w początkach XVI stulecia.
Wiśniowiecki, rodzina książęca wywodząca się zarówno od książąt litewskich (Giedyminowiczów) jak i moskiewskich (Rurykowiczów), wymarli w XVIII wieku.
Witebski, rosyjska rodzina książęca, gałąź książąt połockich.
Wołkoński, rosyjski ród książęcy pochodzący od książąt Dołgorukich, potomków książąt feudalnych, którzy żyli w południowej Rosji w XI - XII wieków.
Woroniecki, ród książęcy pochodzący od Rurykowiczów, pieczętujący się herbem Korybut, będący gałęzią kniaziów Nieświckich.
Worotyński herbu własnego, gałąź ksiażąt czerniechowskich, przeszli pod panowanie wielkich książąt moskiewskich w 1500 roku, a wymarła w 1679 roku.
Zachomyslski niewiadomego herbu i gałęzi, hołdowali Litwie w XV stuleciu.
Zbaraski, magnacki ród książęcy pochodzący od Rurykowiczów, pieczętujący się herbem Korybut, będący gałęzią kniaziów Nieświckich, wymarli w XVII wieku.
Zasławski (wymarli w XVIII wieku), herbu Ostrogski i linii książąt Ostrogskich, pochodzący od dynastii Rurykowiczów i ich linii panującej nad księstwem pińsko-turowskim, wymarli w 1673 roku.
Zubrewicz, żyli na Wołyniu, z nich Mitko, stronnik Świdrygełły, poległ w bitwie pod Oszmianą w 1432 roku.
Zwenigorodski - rosyjska rodzina książęca, gałąź książąt Czernihowskich (w XV pokoleniu potomek księcia Ruryka).
Zwiachelski niewiadomego herbu i gałęzi, wyemigrowali do Moskwy w początkach XVI stulecia.
Żyliński, gałąź wielkich książąt smoleńskich, byli na Białej Rusi jeszcze w początkach XVII stulecia.
Żyżemski herbu własnego, gałąź wielkkich książąt smoleńskich, istnieją dotychczas na Litwie, lecz tytuł książęcy zarzucili w końcu XVII stulecia.
Żródła:
"Słownik dynastii Europy" - pod redakcją Józefa Dobosza i Macieja Serwańskiego
Polskie rody książęce w "Wikipedii"
Rody senatorskie